تحولات قانون مقابله با خشونت علیه زنان در عربستان
قوانین مقابله با خشونت علیه زنان، حتی در عربستان شرایطی بهتر از ایران دارد. در ایران مرسوم است که وضعیت زندگی با کشورهای توسعه یافته مقایسه شود، اما حتی بررسی شاخصهای توسعه انسانی در کشورهای منطقه میتواند وضعیت بحرانی ایران را نشان دهد. بر اساس گزارشی که دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، ایران از نظر شاخص توسعه انسانی از بین ۱۸۹ کشور در رده شصتم قرار گرفته است. در منطقه خاورمیانه، اسرائیل در رده بیست و دوم و در صدر قرار داشت و پس از آن امارات در رده ۳۴ و عربستان سعودی در رده ۳۹ قرار گرفته بودند…/
*****
قوانین مقابله با خشونت علیه زنان، حتی در عربستان شرایطی بهتر از ایران دارد. در ایران مرسوم است که وضعیت زندگی با کشورهای توسعه یافته مقایسه شود، اما حتی بررسی شاخصهای توسعه انسانی در کشورهای منطقه میتواند وضعیت بحرانی ایران را نشان دهد. بر اساس گزارشی که دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، ایران از نظر شاخص توسعه انسانی از بین ۱۸۹ کشور در رده شصتم قرار گرفته است. در منطقه خاورمیانه، اسرائیل در رده بیست و دوم و در صدر قرار داشت و پس از آن امارات در رده ۳۴ و عربستان سعودی در رده ۳۹ قرار گرفته بودند.
شاخص توسعه انسانی یکی از نمودهایی است که وضعیت زنان در محاسبه آن اهمیتی اساسی دارد. در این میان مقایسه وضعیت زنان و حقوق آنها در مقایسه با کشورهای منطقه نشان می دهد که شرایط ایران تا چه اندازه غیرقابل قبول است. برای نمونه مطابق آمارهای بینالمللی، نرخ مشارکت اقتصادی و همچنین میزان تحصیلات زنان در عربستان بالاتر از زنان ایران است.
با اینهمه به نظر میرسد باور ذهنی حکومت و اکثریت مردم چنین است که وضعیت ایران بهتر از دیگر کشورهای منطقه است. چنانچه علیرغم وجود آمارهای جهانی، مسئولان جمهوری اسلامی معتقدند که ایران باید از جمله کشورهای توسعهیافته جهان محسوب شود. چنانچه سال گذشته در کمیسیون علمی و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد که ایران از نظر شاخص توسعه انسانی جزو ۷ کشور برتر در جهان است.
چنین ادعاهای نادرستی وقتی اهمیت مییابد که بدانیم تصمیمگیریهای حکومتی نیز بر اساس همان تصورات صورت میگیرد. چندی پیش شهیندخت مولاوردی، معاون سابق روحانی در امور زنان و خانواده طی گفتگویی با اشاره به وضعیت زنان در عربستان گفت: «در بحث آموزش عربستان ۷ رتبه بالاتر از ما قرار دارد. آن زمانی که در دولت بودم این گزارشها را در هیئت دولت مطرح میکردم برخی از همکاران میگفتند این گزارشها سیاسی است و با پول میخرند، درصورتی که اینگونه نیست و برخی از کشورها مانند عربستان نوآوریها و خلاقیتهایی را در این زمینه دارند و در یک سال ممکن است تفاوتهایی را در رتبهبندیها داشته باشد.»
با توجه به تصورات نادرستی که درباره تحولات منطقه و فرایند توسعه در آنها وجود دارد، لازم است به بخشی از اقدامات انجام شده در آنها که با هدف بهبود وضعیت حقوق انسانی و خصوصا حقوق زنان انجام شده است، توجه کنیم. مساله خشونت علیه زنان، یکی از مهمترین شاخصها در این زمینه است و نمونه کشور پادشاهی عربستان سعودی در این زمینه اهمیتی ویژه دارد.
عربستان علاوه بر توسعه آموزش زنان و همچنین فراهم کردن زمینه مشارکت اقتصادی آنان، برای مقابله با خشونت علیه زنان نیز دستبه کار شده است. بر اساس گزارشی که چندی پیش، سایت «عرب نیوز» منتشر کرد، «عربستان سعودی به روز جهانی محو خشونت علیه زنان یعنی ۲۵ نوامبر پیوسته و اقدامات مستمری در جهت حمایت قانونی از قربانیان انجام داده است. دکتر مجید العیسی، مدیر اجرایی برنامه ملی امنیت و سلامت خانواده میگوید حدود ۳۵ درصد از زنان سعودی حداقل یکی از انواع خشونت را در طول زندگی خود تجربه میکنند.» طبق این گزارش « پروژه اخیر برنامه ملی امنیت و سلامت خانواده بر توانبخشی زنانی که قربانی خشونت بودهاند تمرکز دارد و از ماه آینده در سراسر کشور اجرا خواهد شد. این برنامه که ۳ هفته در جریان است تلاش میکند تا زنان بتوانند روند زندگی طبیعی خود را پس از تجربیاتی که از سر گذراندهاند در پیش بگیرند. به گفته العیسی تا کنون فقط در ریاض ۱۲ زن از برنامه توانبخشی استفاده کردهاند.»
طی این سالها، بخشی از اقداماتی که عربستان برای مقابله با خشونت علیه زنان صورت داده به این شرح بوده است:
« ـ در سال ۲۰۱۳ عربستان سعودی قانونی را تصویب کرد که مطابق آن، خشونت خانگی جرمانگاری شده است. خشونت خانگی معمولا زنان و کودکان را هدف قرار میدهد. مجرمان به حداکثر ۱ سال زندان و یا جریمه نقدی پنجاه هزار ریال سعودی مجازات خواهند شد.
ـ در سال ۲۰۱۸ عربستان، قانون مقابله با تعرض را تصویب کرد. بر اساس این قانون مجرمان با حداکثر ۷ سال زندان و یا حداکثر ۳۰ هزار ریال سعودی مجازات خواهند شد.
ـ وزارت کار و توسعه اجتماعی، برای گزارش خشونت خانگی، شماره رایگان ۱۹۱۹ را راهاندازی کرده است. این خط تماس ۲۴ ساعته است و تمامی کارمندان آن زن هستند.
ـ از طریق تماس با خط مستقیم ۹۹۹۹۱۱۹۹۶ میتوان تمامی تعرضها و خشونتها را به « کلنا امن» یا اداره پلیس گزارش داد. »
در این میان، قانون مصوب سال ۲۰۱۳ یکی از موفقترین اقدامات در این زمینه بمحسوب میشود. مطابق این گزارش «از زمانی که سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۳ اعلامیه رفع خشونت علیه زنان را تصویب کرد، عربستان سعودی قدمهای پایداری در جهت حمایت از زنان و حقوق آنها برداشته است. آنها در سال ۲۰۱۳ قانون جرمانگاری خشونت خانگی که معمولا زنان و کودکان را هدف قرار میدهد، تصویب کردند که در آن آزار و خشونت را چنین تعریف کرده بود: «هر شکلی از سواستفاده و آزار فیزیکی، روانی، جنسی، یا تهدید که توسط شخصی علیه دیگری فراتر از محدودههای قدرت و مسئولیت ناشی از وابستگیها، مراقبتها حراستها و روابط انجام شود خشونت است. واژه خشونت همچنین میتواند به بیتوجهی و غفلت فردی نسبت به انجام مسئولیتها و وظایفاش در فراهم کردن نیازهای اساسی اعضای خانواده یا شخصی که قانونا مسئولیت او را بر عهده دارد، اطلاق شود.»
فرایند تصویب این قانون نیز که بعد از یک کمپین عمومی علیه خشونت خانگی بدست آمد، نشانهای از تحولات اساسی در جامعه مدنی عربستان دارد. مطابق گزارشی که در سایت Lowa law review منتشر شده است «در آوریل ۲۰۱۳ بنیاد ملک خالد، سازمان بشردوستانه عربستان سعودی که در حوزه توسعه اجتماعی در پادشاهی فعالیت دارد و مستقیما زیر نظر شاهزاده البندری عبدالرحمن الفیصل اداره میشود کمپینی را برای مبارزه با خشونت خانگی با عنوان « آزار بس است» راهاندازی کرد. این کمپین یک تصویر ویژه و خاص را با استفاده از روزنامههای عربستان سعودی و پلتفرمهای رسانههای اجتماعی مانند توییتر و فیسبوک ارائه داد. این تصویر زنی را با لباس سنتی و برقع نشان میداد که همه جایش به جز دو چشم پوشانده شده بود و یکی از چشمها سیاه و کبود بود. در زیر تصویر عبارت عربی با مضمون « برخی چیزها قابل پنهان کردن نیستند» به چشم میخورد. همچنین این کمپین در تبلیغات تلوزیونی که به صورت آنلاین نیز در دسترس بود ویدیویی را منتشر کرد که در آن مرد میانسال سعودیای را نشان میداد که به خانه میرود و دو آدمک چوبی را کتک میزند و در ادامه معلوم میشود آن دو زن و پسرش هستند. علیرغم نگرانیهای این بنیاد درباره اینکه این پیام به طور موثر به دست جامعه نرسد کمپین موفقیتآمیز بود و توجهات را در عربستان سعودی و خارج از آن جلب کرد. پیش از راه اندازی این کمپین، خشونت خانگی موضوعی بود که توجه زیادی را در عربستان جلب نمیکرد هر چند که مانند فیلی در اتاق بود. این تصاویر مخاطبان را شوکه کرد و واکنشها را در رسانههای اجتماعی برانگیخت. برخی از آنها کمپینهای مستقل ضد آزار و خشونت خود را مثل کمپین «او را بزن» راهاندازی کردند. این تلاشها به تسهیل تصویب قانون کمک کرد.»
قوانین خشونت علیه زنان در عربستان در طی سالهای پس از تصویب آن قانون نیز پیش رفته و تغییرات جدیدی داشته است. برای نمونه « یکی از دستاوردهای سال ۲۰۱۸ ، اضافه شدن قانون جدید ضد تعرض بوده است. بر اساس این قانون حداقل جریمه برای تعرض میتواند مدت زمان حداکثر ۲ سال زندان و/ یا جریمه ۱۰۰ هزار ریاال سعودی ( ۲۶ هزار و ۶۰۰ دلار) باشد و حداکثر ۵ سال زندان و/ یا حداکثر ۳۰۰ هزار سعودی باشد.»
نباید فراموش کرد که این تحولات در عربستان سعودی زمانی اتفاق افتاده که در ایران هنوز لایحه تأمین امنیت زنان در برابر خشونت حتی به مرحله طرح در مجلس شورای اسلامی هم نرسیده است.
مهری قاسمی / خانه امن
۱۶ شهریور ۹۸