پدیده « کودک همسری» که خود نوعی خشونت علیه کودکان به شمار می رود. سال‌هاست که به دغدغه فعالان حقوق کودک تبدیل شده است. اگرچه تاکنون هیچ آمار رسمی از ازدواج کودکان در ایران در دسترس نیست. -زیرا کم نیستند خانواده هایی که بدون ثبت رسمی ازدواج، دختران شان را به عقد مردی بزرگسال در می آورند- با این حال به گفته برخی از آمارها بیش از ۵ درصد ازدواج ها مربوط به ازدواج با کودکان زیر ۱۵ سال است که رقمی بیش از ۲۸ هزار کودک دختر را در هر سال شامل می شود…/

******

همدلی ازدواج زودهنگام کودک دختران را بررسی می کند
طلاقش را دادم که برنامه کودک نگاه کند، عاشق برنامه کودک و بازی با عروسک هایش بود، تمام دغدغه اش یادداشت کردن ساعت های پخش برنامه های مختلف کودک در دفتر زرد رنگش بود. هر روز که ازسرکار به منزل برمی گشتم اجاق خانه ام سرد بود، همسرم مدام سرگرم عروسک بازی یا تماشای برنامه کودک بود. بیرون که می رفتیم ماسک هایی که از شخصیت های کارتونی به صورت مقوا ساخته بودند یا دمپایی های قرمز و نارنجی رنگی که عکس آقا کوچولو و خانم کوچولو روی آن حک شده بود،می خواست.من شوهرش بودم نه پدرش.
حالا او یک زن مطلقه ۱۳ساله است با بچه ای دربغل.«الهام» ناخواسته عروس شد، ناخواسته مادر شد و اکنون یک زن مطلقه خودسرپرست است با تمام آسیب های در پیش رو.
دخترانی از جنس الهام ها کم نیستند. مثل او ۳۶ هزار کودک دیگر در ایران مطلقه هستند.این آمار را« مهدی بیاتی» از اعضای انجمن حمایت از حقوق کودک به تازگی طی یک گزارشی که حکایت از روند رو به رشد ازدواج کودکان در ایران بوداعلام کرد. اگرچه« طیبه سیاوشی» نماینده مجلس این آمار را ۲ هزار نفر اعلام کرد اما او نیز احتمال بالا بودن این آمار را به دلیل ثبت نکردن برخی از ازدواج های زود هنگام دور از ذهن ندانست. لازم به ذکر است این آمار فقط مختص به کودکان مطلقه در کشور است. چند برابر این آمار، مختص به دختران کوچکی است که قبل از آن که فرصت مزمزه کردن روزهای بی دغدغه کودکی را پیدا کنند، عروس شده اند و اکنون در حال تجربه کردن دغدغه های جدی زندگی مشترک هستند.
پدیده « کودک همسری» که خود نوعی خشونت علیه کودکان به شمار می رود. سال‌هاست که به دغدغه فعالان حقوق کودک تبدیل شده است. اگرچه تاکنون هیچ آمار رسمی از ازدواج کودکان در ایران در دسترس نیست. -زیرا کم نیستند خانواده هایی که بدون ثبت رسمی ازدواج، دختران شان را به عقد مردی بزرگسال در می آورند- با این حال به گفته برخی از آمارها بیش از ۵ درصد ازدواج ها مربوط به ازدواج با کودکان زیر ۱۵ سال است که رقمی بیش از ۲۸ هزار کودک دختر را در هر سال شامل می شود. آمارهای سازمان ثبت احوال ایران نیز نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳ نزدیک به ۴۲۰ هزار دختر زیر ۱۵ سال ازدواج کرده‌اند. بیشترین آمار ازدواج و طلاق کودکان هم در استان های سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و غربی، فارس، زنجان، تهران، همدان و مازندران ثبت شده است.آمارهای غیررسمی از اوضاع وخیم تر ازدواج کودکان در سطح کشورحکایت دارد.
ازدواج اجباری کودکان مسئله ای است که در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای جهان سوم ریشه تاریخی دارد. حتی در برخی ازکشورها مانند افغانستان، پاکستان، و کشورهای حوزه خلیج فارس هنوز هم ازدواج دختران نه ساله امری عادی تلقی می شود؛ بنابراین ریشه های این مساله در اعماق باور برخی جوامع محلی رسوخ کرده است. همسرگزینی برای یک کودک، نامش ازدواج و تشکیل زندگی نیست، بلکه نوعی تحمیل خشونت است؛ چرا که کودک به امری واداشته می شود که به آن علاقه و حتی آگاهی ندارد.
افزایش ازدواج کودکان در ایران زنگ خطر را به صدا در آورده است به طوری که این هشدار به گوش مسئولین نیز رسیده و واکنش آنان را در پی داشته است. اخیرا رئیس فراکسیون زنان در مجلس در واکنش به ازدواج زودهنگام کودکان با بیان اینکه در مناطقی از ایران زنان فروخته ‌می‌شوند، گفت: در برخی مناطق کشور دختران به عنوان ازدواج فروخته شده و مورد معامله قرار می‌گیرند.
رئیس فراکسیون زنان ایران با انتقاد از افزایش ازدواج دختران در دوران کودکی گفت: «۵۰ درصد ازدواج‌هایی که در سنین کودکی انجام می‌شود، مرگ زودهنگام مادر و یا فرزند را در پی دارد و میزان ابتلای چنین مادرانی به بیماری سرطان تا ۷۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. در مقابل رئیس شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده ازدواج کودکان را فقط از منظر «اجباری نبودن» مهم تلقی کرد.
«زهرا آیت‌اللهی» با اشاره به اینکه مساله اصلی در زمینه ازدواج رعایت الزامات قانونی است گفت: باید توجه داشت که ازدواج اجباری در هیچ جای قانون مجاز نیست و تنها شامل حال کودکان نمی شود. حتی اگر دختری در ۳۰ سالگی به ازدواج اجباری تن دهد قانون شکنی صورت گرفته است. بهمین دلیل نگاه به ازدواج کودکان باید از منظر اجباری نبودن باشد..به جای تمرکز بر ممنوعیت ازدواج در سنین پایین، باید به این افراد خدمات بهداشتی مناسب ارائه شود. آیت اللهی در ادامه با اشاره به اینکه اختیار و انتخاب افراد در زمینه ازدواج امری ضروری است، تصریح کرد: بر اساس نظر متخصصان اینکه گفته می شود ازدواج در سنین پایین و فرزند آوری به جسم زنان آسیب می زند صحیح نیست. برای مثال در صورتی که زنی در ۱۵ سالگی باردار شود به سلامتی او خدشه‌ای وارد نمی شود، بلکه باید در زمان بارداری، مراقبت های بهداشتی ویژه‌ای دریافت کند، به همین دلیل به جای تمرکز بر «ممنوعیت ازدواج در سنین پایین» باید در ارائه خدمات مناسب به این افراد تمرکز کنید.
یک فعال حقوق کودک با هشداربه روند رو به رشد ازدواج کودکان دختر گفت: کودک همسری ریشه در فرهنگ و عرف اجتماعی دارد. این پدیده در برخی ازمناطق که ساختار سنتی در آنجا حاکم است به عنوان یک عرف و سنت پذیرفته شده است. دربرخی از بافت های عشایری و روستایی اعتقاد راسخی به ازدواج زودهنگام کودکان به ویژه دختران وجود دارد، بنابراین دراین مناطق ازدواج کودکان شایع تر است. به رغم اینکه در مناطق شهری مظاهر زندگی مدرن است، اما زیرساخت های سنتی در مقابل بسیاری از رفتارها و تغییرات فرهنگی مقاومت می کند. بنابراین در برخی از خانواده های شهری نیز شاهد ازدواج کودکان هستیم خارج از بحث عرف و شرع، نگاه درمانی به ازدواج از طرف برخی از والدین نیز باعث ازدواج زود هنگام می شود.برخی از خانواده ها برای جلوگیری از آسیب های احتمالی دوران مجردی، به ازدواج با نگاه درمانی می نگرند و ازدواج زود هنگام را راه حل هیجانات طبیعی دوران نوجوانی می دانند.
«سارا قاسمی» از دست دادن فرصت های آمورشی و فرصت‌های کسب مهارت را از پیامدهای اجتماعی ازدواج زود هنگام دانست و بیان کرد هر فرد در دامنه های سنی مختلف می تواند مهارت های مختلفی را کسب کند و اگر فردی در سنین پایین ازدواج کند، بدون طی کردن دوره نوجوانی به دوره بزرگسالی وارد می شود بنابراین یک دوره از زندگی اش را به راحتی از دست می دهد. وی در زمینه از دست دادن فرصت های آموزشی نیز گفت دخترانی که در سنین پایین ازدواج می کنند فرصت تحصیل را از دست می دهند بنابراین با این عمل نسل بعدی را از وجود مادران باسواد و آگاه محروم می کنیم. مادران بی سواد، آسیب پذیر و ناآگاه در تربیت فرزندانشان نیز نمی توانند نقش درستی را ایفا کنند و به این صورت جامعه ازآسیب های ازدواج های زود هنگام در چندین نسل متضرر می شود. قاسمی افزایش طلاق را نیز از آسیب های ازدواج زودهنگام برشمرد. وی با انتقاد از نظریه ای که اساس ازدواج را بلوغ جنسی می داند اظهار کرد :آمارهای رسمی حاکی از افزایش طلاق است و این عامل با ازدواج زود هنگام بیشتر می شود زیرا دخترانی که در سنین پایین تن به ازدواج می دهند دنیای آنان با بزرگسالان متفاوت است و زمانی که به دوره جوانی و بزرگسالی وارد می شوند و به بلوغ عقلی می‌رسند معیار و خواسته هایشان تغییر می کند و از ازدواج خود دلسرد می شوند و اقدام به طلاق می کنند و به تبع آن آمار طلاق افزایش پیدا می کند که این موضوع نیز زمینه سازآسیب های متعدد می شود که در این مقال نمی گنجد.
قانون چه می گوید؟
بر اساس قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تعیین شده است. با این حال در ماده ١٠۴١ قانون مدنی آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ١٣‌ سال تمام شمسی و پسر‌ قبل از رسیدن به سن ١۵‌سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت ‌مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.
کودک همسری که در فقه از آن به نکاح صغار یاد می شود در ماده ۱۰۴۱ آمده است. در زمان تصویب این ماده در دوره اصلاحات، در مجلس شورای اسلامی تلاشی برای افزایش سن ازدواج صورت گرفت و مجلس سن ازدواج دختران و پسران را هیجده سال تمام اعلام کرد، اما این مصوبه توسط شورای نگهبان به دلیل مخالفت با شرع تایید نشد و چون مجلس از نظر خود عدول نکرد، مصوبه به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شد و در نهایت این ماده به شکل امروز خود مورد تصویب قرار گرفت. در اینجا مساله ای که مورد توجه قرار نگرفته این است که فقه اسلامی پویا است و با توجه به مقتضیات زمان می تواند دچار تغییر شود.
آذر لطفی – همدلی

۷ دی / ۱۳۹۶

نظرات بسته است