امروز:   فروردین ۹, ۱۴۰۳    
ما زنان در شبکه های اجتماعی
مارس 2024
د س چ پ ج ش ی
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031
آخرین نوشته ها

«عریضه‌های زنان دوره قاجار و پهلوی»

انجمن زنان پژوهشگر تاریخ روز سه شنبه ۱ بهمن ۹۸ میز گرد تخصصی با عنوان «عریضه‌های زنان دوره قاجار و پهلوی» با حضور خانم‌ها سیمین فصیحی، فاطمه ترکچی، ربابه معتقدی و فرزانه عامری برگزار کرد. اولین سخنران این برنامه سیمین فصیحی استاد تاریخ دانشگاه الزهرا گفت: «با این حجم از عریضه‌ها می‌توان تاریخ زنان را نوشت». عریضه‌ها سند محسوب می‌شوند و‌ در سندپژوهی مورد توجه و در بعد تاریخ اجتماعی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند…

مهترین اسناد تاریخی اسناد سیاسی هستند که بخشی از عریضه ها با تم سیاسی از این جهت هم اهمیت دارند. عریضه ها در ایران تازه یاب هستند در حالی که در دانشگاه های خارج از کشور سال هاست که مورد توجه قرار گرفته اند. رد پای عریضه ها به دوره صفوی برمی گردد اما عرض حال ها به صورت شفاهی بوده که در دوره های مختلف دیوان های مظالم با آن ها سروکار داشتند. اما از دوره قاجار و ‌مشخصا دوره مشروطه عریضه نگاری مشاهده میشود.

عریضه های مکتوب در دوره معاصراهمیت زیادی دارد تا آن جا که پس از مشروطه با مخاطب قرار گرفتن مجلس، کارکرد این نهاد هم تغییر می کند و‌در آن کمیسیون عرایض تشکیل می شود. عریضه ها شاید در بدو‌ امر ساده به نظر بیایند اما به لحاظ شکلی و محتوایی درمناسبات قدرت تأثیرگذارند. در عریضه ها که توسط قشر ستمدیده جامعه نوشته می شود، از کلمات و واژه های احساسی استفاده میشود تا برانگیزنده باشد.تحول ساختار قدرت در عریضه ها بخوبی نشان داده می شود.عارض معمولا رعیت است که عریضه به مقامات، شاه، مقامات سیاسی بالا و‌یا علما می نویسد.

اما در دوره مشروطه مخاطب نهادها خصوصا مجلس شورای ملی هستند. مناسبات قدرت خود نوعی زبان را به عریضه ها تحمیل می کند. نامه ها رسمی با لحن مؤدبانه و‌گاه پرتکلف و‌در عین حال پراحساس که برانگیزانندگی ایجاد می کند.

اما بعد از مشروطه زبان عرایض تغییر می کند از ستایش و تکلف کاسته میشود اما عجز و‌لابه همچنان در عریضه ها وجود دارد و در عین حال در آن ها شاهد تهدید هم هستیم؛دیالکتیک تمنا و‌تهدید

معمولا چون زنان سواد ندارند عریضه ها را عریضه نویسان می نویسند و به صورت سوم شخص مفرد بدون امضا با اثر انگشت یا مهر. اما آنچه توسط خود زنان نوشته می شود امضا دارد یعنی زن هویت فردی اش را به عنوان سوژه تاریخی مطرح می کند.

عریضه های زنان به نهاد مجلس گاه منجر به تصویب قوانین شده است.
امروزه با دسترسی به این حجم از عریضه های زنان می توان به نوشتن تاریخ زنان مبادرت کرد.

*

«نهاد مجلس پناهگاه امن زنان» تحلیل مطالبات زنان تهران در دوره پهلوی دوم (۱۳۲۰-۱۳۳۲ش.) بر اساس عرایض مجلس شورای ملی»

فرزانه عامری

شناخت وضعیت مطالبات زنان تهران و دغدغه‌های آنان و همچنین شناخت واکنش زنان تهران نسبت به اتفاقات آن دوران موضوعی است که در این مقاله بررسی می شود و به این پرسش پاسخ داده می شود که آیا این اتفاقات در عرایض زنان تاثیر داشته است؟

از بررسی عرایض ادوار مختلف مجلس شورای ملی این نتیجه به دست می آید؛ زمانی که مشکلاتی اعم از خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی برای زنان ایجاد شود که نتوانند آن‌ را حل کنند، به دلیل وجود نداشتن نهادهای حقوقی و قانونی برای حل مشکلات، مجلس به عنوان پناهگاه امن و‌ مورد اعتماد حلال مشکلات شناخته شده از آن یاری می‌طلبیدند.

بیش‌ترین عرایض در دوره‌‌های بررسی شده با ۶۲ عریضه مربوط به دوره سیزدهم مجلس شورای ملی است؛ دلیل آن ایجاد فضای ناامن برای زنان و مستاصل شدن زنان و درگیر شدن آنان با مسائلی ناشی از جنگ است که باعث شد زنان برای حل مشکلات به مجلس متوسل شوند.

دورۀ چهاردهم مجلس با ۲۲ عریضه گویای حاکم شدن فضایی نسبتاً آرام در کشور نسبت به دورۀ سیزدهم است. در این دوره مطالبات سیاسی، مدنی و شغلی نسبت به دورۀ سیزدهم افزایش محسوسی داشت.

در مجلس دوره پانزدهم و شانزدهم به دلیل برقراری ثبات نسبی در کشور میزان عرایض ارسالی به مجلس کاهش یافت. مطرح شدن حق رای به زنان در مجلس هفدهم باعث شد زنان نسبت به این قضیه واکنش نشان دهند و به تکاپو بیافتند و حجم عرایض ارسالی از طرف زنان به مجلس افزایش چشمگیری داشت که زنان فرادست و فرودست خواستار این حق شدند.

*

دکتر فاطمه ترکچی سومین سخنران میزگرد تخصصی عریضه‌های زنان گفت:
عریضه‌ها به‌عنوان یکی از وجوه مهم اسنادی از جایگاه ویژه‌ای برای دریافت و شناخت تاریخ زنان معاصر برخوردار است.
سنت عریضه‌نویسی از شاخصه‌های فرهنگی ایرانیان از دیرباز تا به امروز است که در دوره قاجار با وجود ورود فرهنگی و تمدنی جدید غرب، حتی با بروز جنبش مشروطیت و تولد مجلس شورای ملی همچنان ادامه یافت.
تا آنجا که نمایندگان مجلس در ابتدای امر، وقت زیادی را صرف خواندن عریضه‌های مردم می‌کردند. در این میان، زنان که دوشادوش مردان، در راه مشروطیت جهد و تلاش کرده بودند و ثمری به لحاظ حضور در انتخابات و مجلس به دست نیاورده بودند، گویی با عرض حال‌ نویسی به مجلس، ملجأیی برای بازستاندن حقوق خود یافته بودند [که البته این شیوه تا به امروز هم ادامه دارد].

این عریضه‌ها امروز با عنوان منبع اسناد اجتماعی در دسترس قرار دارند به ویژه در آرشیو مجلس شورای اسلامی که بخش‌های مهمی از آن در کتاب “اسناد بانوان در دوره‌های دوم و سوم مشروطیت” تدوین و در چاپخانه مجلس شورای اسلامی چاپ و منتشر شد.

در پایان متن نامه بی‌بی تبریزی از بانوان روشن‌بین دوره مشروطه که در کتاب اسناد بانوان آمده، برای حاضران خوانده شد.

*

‍ دکتر ربابه معتقدی آخرین سخنران میزگرد تخصصی عریضه‌های زنان بود که سخنرانی خود را با عنوان “پیشروی آرام، زنان در تکاپوی دستیابی به حقوق شهروندی” آغاز کرد و‌ گفت:

عریضه ها از زیباترین و مهمترین اسناد اجتماعی هستند که گویای تاریخ و زندگی مردم فرودست و به حاشیه رانده شده اند. توجه به پراکندگی جغرافیایی این نوع اسناد؛ تراکم و حجم آنها در دوره های مختلف تاریخی؛ بازتاب وقایع و رخدادهای سیاسی و اقتصادی جهان در آن اسناد؛ بازتاب تحولات اجتماعی و تغییر زبان و بیان خواسته ها همگی از موارد بسیار مهمی است که می تواند در این نوع از اسناد راهگشای پژوهشگر در درک و بیان عمیق تر رخدادها و تحولات اجتماعی باشد.

از آنجا که تاریخ زنان در آثار مکتوب تاریخی مورد کم التفاتی قرار گرفته؛ از اسناد و بویژه عریضه ها و شکواییه های زنان به عنوان منابع و ابزارهای کمک تاریخنگاری می توان بهره گرفت. از نقطه نظر موضوع و محتوا می توانیم عریضه های زنان را به سه دسته عریضه های شخصی و خصوصی – عریضه های جمعی و صنفی – عریضه های جمعی حاوی درخواستهای مدنی و حقوق شهروندی همچون حق برابری با مردان و آزادی های سیاسی و اجتماعی تقسیم کنیم.

افزون بر نویسندگان عرایض که زنانی از خاستگاه های متفاوت و با پایگاههای اجتماعی مختلف بودند و موضوع بندی شخصی و صنفی و مدنی این نوع از اسناد؛ می توان به روشنی مناسبات قدرت و مراکز پاسخگو _ آنگونه که مردم می اندیشیدند_ در عریضه ها مشاهده کرد.

اگرچه عریضه های زنان از دوران مشروطیت روشنگر شکل وشیوه ی فعالیت اجتماعی و سیاسی آنان است؛ اما اوج این بلوغ سیاسی و آگاهی را در سالهای پس از جنگ دوم جهانی و همزمان با آزادی نسبی مطبوعات و آزادی احزاب در دوره ی اول حکومت محمدرضا پهلوی شاهد هستیم. آنجا که زنان کارگر و کارمند خواهان برابری حقوق شهروندی و حق شرکت در انتخابات هستند و دکتر مصدق را در کسوت نخست وزیر به پاسخگویی می خوانند. اگرچه با مخالفت علما و تجار و کوتاهی های نمایندگان مجلس این خواسته اولویت خود را برای دکتر مصدق نیز از دست داده و تا ده سال بعد یعنی سال ۱۳۴۲ نیز برخورداری از این حق به تعویق می افتد. در عریضه های زنان سال ۱۳۳۰ به نخست وزیر و مجلس دیگر زنان حاضر به قبول واژگان کنیز و ضعیفه برای تعریف هویت خود نیستند و زنان ایران را با زنان جهان به مقایسه می کشند و درخواست برابری مطابق با مصوبات سازمان ملل هستند.

در طول سالهای پس ازمشروطه تا کنون زنان در کنار وظایف خانوادگی از فعالیتهای اجتماعی خود باز نمانده و با وجود ناملایمات و کارشکنی های بسیار همچنان در تکاپوی دستیابی به حقوق حقه مدنی و آزادی و برابری حقوق شهروندی هستند و البته پیروز این میدان خواهند بود .

دیگری

۲ بهمن ۱۳۹۸

نظرات بسته است

جستجو
Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors
آرشیو مطالب قدیمی