۶۰ درصد زنان تحصیلکردهٔ ایرانی بیکارند
براساس مطالعات صورتگرفته، اغلب فارغالتحصیلان زن بهعلت ناکافی بودن فرصتها و شرایط شغلی (تقاضا) زودتر از مردان وارد جمعیت غیرفعال شوند. به همین دلیل است که ۶۰ درصد زنان تحصیلکردهٔ ایرانی بیکارند. رتبهٔ ایران در شاخص نرخ مشارکت زنان در میان ۱۸۰ کشور در جایگاه ۱۷۴ قرار دارد. پایینتر از پاکستان، هند و عربستان! بنابراین، ایران در شمار کشورهایی است که شکاف فعالیت اقتصادی زنان و مردان در آن بالا است…./
موانع نامرئی اشتغال زنان
| گروه پژوهشی تیله | «نرگس» مهندس عمران بود. پنج سال اول ازدواج در یک شرکت مرتبط با تحصیلاتش کار کرد. وقتی اولین فرزندش را به دنیا آورد، بعد از مرخصی زایمانش، تصمیم گرفت کارش را رها و فرزندش را بزرگ کند. او الان صاحب دو فرزند است. ۱۰ سال از آخرین روزهای کاریاش میگذرد و دیگر شانس برگشت به همان شغل را ندارد. در این ۱۰ سال مادر تماموقت و خانهدار بوده و در زمینۀ والدگری آموزشهای زیادی کسب کرده است. از سال تحصیلی جدید که فرزند دومش به مدرسه میرود، با این مسئله روبهرو است که با وجود تحصیلات، علایق و اهدافش در زندگی، چگونه میتواند از این فرصت اندک استفاده کند. فرصتی که با وجود مسئولیتهای خانه و مراقبت از فرزندان، زمان کمی را برای او فراهم کرده است. اتفاقی که برای بسیاری از مادران و زنانی که اشتغال رسمی را بهخاطر مسئولیتهای مراقبتی ترک کردهاند، رخ میدهد.
جایگاه پایین ایران در اشتغال زنان
میانگین جهانی زنان در نیروی کار در سال ۲۰۲۲، ۳۹.۴۹ درصد بوده است. رتبهٔ ایران در شاخص نرخ مشارکت زنان در میان ۱۸۰ کشور در جایگاه ۱۷۴ قرار دارد. پایینتر از پاکستان، هند و عربستان! بنابراین، ایران در شمار کشورهایی است که شکاف فعالیت اقتصادی زنان و مردان در آن بالا است. (تیم Qualtrics)
براساس گزارشهای معتبر بینالمللی، ایران در میان ۱۴۶ کشور جهان در زمینهٔ «پیشرفت تحصیلی زنان» در رتبهٔ ۱۱۲ قرار دارد. باوجوداین، از نیروی کار زن متخصص و تحصیلکرده استفاده نمیشود. سهم زنان فارغالتحصیل بیکار دو برابر سهم مردان فارغالتحصیل بیکار است
براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران در زمستان ۱۴۰۲ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر و اشتغال جمعیت بهصورت میانگین در مردان پنج برابر زنان است. (مشارکت اقتصادی در مردان ۰.۶۸ و در زنان ۱۳.۸ و اشتغال جمعیت در زنان ۱۱.۶ و در مردان ۶۳.۱ است). در سال ۱۳۶۰ میزان مشارکت زنان نسبت به مردان کاهش چشمگیری یافت. در سال ۱۳۷۵ نرخ مشارکت به ۱۲.۱ درصد رسید و اگرچه تا سال ۱۳۸۱ این نرخ در حال افزایش بود، اما با گذشت زمان برای مردان افزایش و برای زنان تقریباً ثابت مانده است.
آیا زن بیکار و زن شاغل وجود دارد؟
زنی وجود ندارد که کار نکند؛ فقط شاید برای کارش مزد نگیرد. ۷۵ درصد از کار بیمزد جهان را زنان انجام میدهند که بین سه تا شش ساعت در روز است. به همین دلیل است که براساس گزارش «جابویژن» حدود ۶۰ درصد از زنان در ایران برای انتخاب شغل به «ساعت کاری منعطف» توجه ویژهای دارند. معیارهایی که برای انتخاب شغل از نظر زنان در مقایسه با مردان اهمیت بالاتری دارند عبارتند از:
بهجز مادر شدن، زنان درگیر مسئولیتهای مراقبتی دیگری مانند مراقبت از سالمندان، معلولان و بیماران نیز هستند. به همین دلیل آنها اشتغال پارهوقت یا با ساعت کاری منعطف را بهرغم شکاف دستمزد در مقایسه با کار تماموقت ترجیح میدهند و مجبورند کاری را انتخاب کنند که متناسب با موقعیت آنها نیست.
براساس مطالعات صورتگرفته، اغلب فارغالتحصیلان زن بهعلت ناکافی بودن فرصتها و شرایط شغلی (تقاضا) زودتر از مردان وارد جمعیت غیرفعال شوند. به همین دلیل است که ۶۰ درصد زنان تحصیلکردهٔ ایرانی بیکارند
اما موقعیتهای شغلی پارهوقت یا با ساعت کاری منعطف برای زنان در میانسالی و بعد از فرزندآوری، چندان وجود ندارد. براساس گزارش جابویژن «نبود ساعت کاری منعطف و نبود امکان دورکاری» از دلایل اصلی ترک کار حدود ۵۰ درصد از کارکنان زن بوده است. زنان به این دلیل که کودکانی دارند که مراقب ندارند یا کار خانهای که روی زمین مانده است، درنهایت مجبور به ترک شغل خود میشوند. بدینترتیب، بسیاری از زنان بعد از فرزندآوری یا قبول مسئولیتهای مراقبتی، توانایی اشتغال مستمر را ندارند و از چرخۀ اقتصادی خارج میشوند.
حقوق مناسب، خواستهٔ نادیدنی زنان
این روزها هزینۀ مهدکودک آنقدر بالا رفته است که تبدیل به یک کالای لوکس شده. مدارس غیردولتی نیز که نسبت به مدارس دولتی ساعات طولانیتری کودکان را نگهداری و امکان اشتغال مادران را فراهم میکنند، در چندسال اخیر آنقدر زیاد شده که اگر اشتغال زنان را معادل با نگهداری از فرزند در نظر بگیرند، صرفۀ اقتصادی ندارد؛ خصوصاً در مورد مشاغل با درآمد کارمندی و کارگری.
بنابراین، برخلاف نگاه رایج که میزان حقوق را برای زنان کماهمیت میداند، گرفتن حقوق متناسب با هزینههای زندگی با وجود فرزند یا دیگر مسئولیتهای مراقبتی، اهمیت زیادی برای زنان دارد. براساس گزارش «جابویژن»، مسئلهٔ تفاوت انتظار دستمزد از سوی زنان و کارفرما حدود ۳۰ درصد است. در این گزارش، ۹۲ درصد از کارجویان زن اعلام کردهاند حقوق مناسب اهمیت بالایی در انتخاب شغل دارد، اما تنها ۶۱ درصد کارفرمایان، حقوق مناسب را بهعنوان معیار انتخاب شغل کارجویان زن انتخاب کردهاند.
زنان تحصیلکردۀ بیکار
براساس گزارشهای معتبر بینالمللی، ایران در میان ۱۴۶ کشور جهان در زمینهٔ «پیشرفت تحصیلی زنان» در رتبهٔ ۱۱۲ قرار دارد. باوجوداین، از نیروی کار زن متخصص و تحصیلکرده استفاده نمیشود. سهم زنان فارغالتحصیل بیکار دو برابر سهم مردان فارغالتحصیل بیکار است. اگرچه نرخ مشارکت اقتصادی زنان تحصیلکرده نسبت به زنان با تحصیلات پایین بهمراتب بیشتر است، اما بهنظر میرسد عمدهترین گروه آسیبپذیر در نیروی کار ایران، زنان با تحصیلات بالاتر باشند. براساس مطالعات صورتگرفته، اغلب فارغالتحصیلان زن بهعلت ناکافی بودن فرصتها و شرایط شغلی (تقاضا) زودتر از مردان وارد جمعیت غیرفعال شوند. به همین دلیل است که ۶۰ درصد زنان تحصیلکردهٔ ایرانی بیکارند.
چگونه میتوان زنان متخصص را به محیط کار برگرداند؟
نرگس مطمئن است از مهرماه که فرزند دومش به مدرسه برود و ساعات خالیاش بیشتر شود، نمیخواهد شغل ثابت داشته باشد. او میگوید:«وقتی به این فکر میکنم که اگر بچه مریض شود چه دردسرهایی باید بکشم، بیخیال شغل ثابت میشوم». اما اگر شرایط دورکاری یا ساعت کاری منعطف برای شغل تخصصی او وجود داشت، او مشتاق بود که شاغل شود. براساس یک آمار، اکثریت خانهداران آمریکایی در یک نظرسنجی اعلام کردند اگر میتوانستند از خانه کار کنند ۷۶ درصد، یا اگر کارشان ساعات انعطافپذیری داشت ۷۴ درصد احتمال داشت که سر کار برگردند. اگر شرایط کاری تغییر کند و امکان دورکاری و ساعات منعطف برای زنان در مشاغل تخصصی وجود داشته باشد، زنانی مانند نرگس که تحصیلکرده هستند، میتوانند در کنار مسئولیتهای مراقبتی خود، جای خالی نیروهای متخصص را برای کسبوکارهایی پر کنند که با کمبود نیرو مواجهند./ پیام ما
منابع مورد استفاده:
کتاب زنان نامرئی، کرولاین کریادو پرز، ترجمهٔ نرگس حسنلی
https://www.qualtrics.com/blog/countries-ranked-by-female-workforce/
https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2023.pdf