تصور می‌شود که بلایای طبیعی قاتلانی بدون تبعیض هستند- اما آیا این امر کاملاً درست است؟ روشن است که بلایا زنان را بیش‌تر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد. در مطالعه‌ای که سال ۲۰۰۷ توسط محققان مکتب اقتصادی دانشگاه «اسکس لندن» انجام شد، این نتیجه به دست آمد که بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۲، بلایای طبیعی در ۱۴۱ کشور به‌طور قابل‌توجهی موجب از بین رفتن تعداد بیشتری از زنان در مقایسه با مردان شد، همچنین مشخص شد هرچقدر مصیبت فاجعه بارتر، نابرابری جنسیتی نیز بیشتر است.

آمارهای اخیر نپال نشان می‌دهند که از میان ۳/۱ میلیون انسانی که تحت تأثیر زلزله قرارگرفته‌اند، حدود ۵۳% را زنان تشکیل می‌دهند- میزان اریب اندک، اما همچنان از نظر آماری معنی‌دار است.

این نتیجه ممکن است به‌زودی تغییر کند. بنا بر شاخص‌های مقاومت زنان (Women Resilience Index) اندازۀ برآورد توانایی کشور جهت کاهش ریسک در فاجعه و بهبود وضعیت زنان، نپال نمرۀ ناچیز ۲/۴۵ از ۱۰۰ را دارد. نمره ژاپن ۶/۸۰ و پاکستان ۸/۲۷ در این رده‌بندی است.

همچنین تجربیات فجایع گذشته نشان می‌دهد که تبعیض تأثیرگذار بر زنان می‌تواند امدادرسانی پس از فاجعه را دشوارتر کند.

آیا بیولوژی سرنوشت است؟

فاکتورهای متعدد اجتماعی و بیولوژیک موجب تشدید این تبعیض می‌شوند. برای مثال، علت مرگ‌ومیر بالای زنان در طول زلزله‌های ۲۰۰۱ «گجرات» پاکستان و ۱۹۹۳ «ماهاراشترا» هند که شامل ۲۰۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ قربانی می‌شد، حضور تعداد بیش‌تری از زنان در خانه بود، درحالی‌که مردان در محیط‌های باز بودند.

در سال ۲۰۰۴، زمانی که سومین زلزلۀ ثبت‌شده در تاریخ، تسونامی اقیانوس هند را نشانه گرفت، به ازای هر مرد چهار زن در ضربۀ سخت آچۀ اندونزی کشته شدند.: چراکه که زنان در اندونزی معمولاً یاد نمی‌گیرند که چگونه شنا کنند یا از درختان بالا بروند.

در طول سیل ۱۹۹۸ بنگلادش و پس‌ازآن، بسیاری از زنان به خاطر نبود بهداشت و تابوی مربوط به قاعدگی، از عفونت دستگاه ادراری رنج کشیدند.

«برخی شیوه‌های مرسوم فرهنگی، به پنهان کردن هرچه بیشتر نیازهای زنان دامن می‌زنند ازاین‌رو امدادرسانی به آن‌ها در محیط‌های عمومی دشوارتر از مردان است. زنانی که در عادت ماهانه هستند در صورت کمیابی یا نایابی آب دشواری‌های بیش‌تری را متحمل می‌شوند»، این را سخنگوی آژانس کمک‌های بین‌المللی آکسفام به کوارتز گفت. (کوارتز موسسۀ نشر اخبار اقتصادی وابسته به رسانۀ آتلنتیک است که برای نخستین بار در سال ۲۰۱۲ آغاز به کار کرد.)

 پس از فاجعه

تبعیض با پایان جست‌وجوی فوری و نجات اتمام نمی‌یابد. «سوشما آینگر»، مربی اجتماعی که در گجرات کار می‌کند، به کوارتز گفت در طول فاجعۀ سال ۲۰۰۱، «درصد قابل‌توجهی از صدمات استخوانی صورت گرفته و تعداد زیادی از افرادی که مشکل نخاعی پیداکرده‌اند یا فلج شده‌اند، زن بوده‌اند چراکه آن‌ها در داخل خانه حضور داشتند.»

در این حالت زنان جوان فلج، در برابر این ریسک که شوهرانشان آن‌ها را زمانی که زنده‌اند ترک کنند، آسیب‌پذیرتر هستند. «نه سریعاً پس از فاجعه، بلکه زمانی که واقعیت برملا شود و خانواده‌ها متوجه شوند زن قادر به بچه‌دار شدن نیست، فلج نخایی شده است، وابسته است و همچنین نمی‌تواند درآمدزا باشد، او را رها می‌کنند.»، آینگر ادامه داد: «خیلی زود است که میزان صدمات را بفهمیم، اما آنچه در کوچ (مرکز زلزلۀ گجرات) اتفاق افتاد می‌تواند در نپال نیز آشکار شود.»

به علت مسائل امنیت فردی، خشونت و دستیابی به منابع کمیاب، زنان اساساً از مردان، بخصوص در جوامع مردسالار آسیب‌پذیرتر هستند. بااین‌وجود زمانی که فاجعه رخ می‌دهد، موقعیت برجسته‌تر می‌شود.

«در فجایع، شما در روزهای اول با بهترین رفتارهای انسانی مواجه می‌شوید؛ و سپس به‌آرامی، زمانی که عمق فاجعه مشخص می‌شود و شما بدون پناهگاه و وسیلۀ معاش می‌مانید، آن‌وقت است که درگیری‌های بسیاری صورت می‌گیرد»، آینگر می‌گوید «در چنین مواقعی، زنان در برابر انواع قاچاق و استثمار آسیب‌پذیرتر می‌شوند.»

در گزارشی که توسط بخش توسعۀ بین‌المللی بریتانیا تهیه شده از این امر به‌عنوان «فاجعۀ تشدید شده» یاد شده است. جایی که ضربه‌های غیرمستقیم یا ثانویه زندگی را برای زنان بدتر می‌کند؛ اما برخی تلاش‌ها برای رسیدگی به اختلافات در حال انجام است.

تلنگری به موقعیت

در نپال، مشکلات هزاران زن حامله موردتوجه ویژه قرارگرفته است. برای مثال، صندوق جمعیت سازمان ملل، در حال توزیع بسته‌های بهداشتی باروری است.

چنین تلاش‌هایی درگذشته ثابت کرده‌اند که مزایای دوگانه‌ای داشته‌اند. بدین‌صورت که نه‌تنها با این تلاش‌ها زندگی زنان بهبود می‌یابد، بلکه بسیاری از آن‌ها پس‌ازآن درگیر فعالیت‌های امدادی می‌شوند. برای مثال، زنان محلی، در بسیج جوامع خود بیش‌ترین تأثیر را دارند.

یک ارگان غیردولتی هندی، (Swayam Shikshan Prayog) سوایام شیکخان پرایوگ (به هندی یعنی «یادگیری از تجربه‌های خود») که به مدت ۱۵ سال متمرکز بر کمک به زنان در هنگام فجایع بود، جهت رهبری برنامه‌ای برای بازسازی خانه‌ها پس از زلزلۀ ماهاراشترا و گجرات یاری رساند.

بنابراین کسانی که در تلاش‌های امدادی نپال فعالیت می‌کنند، در صورت ابراز توجه بیش‌تر به نیازهای زنان، می‌توانند بهتر عمل کنند. پاداش آن‌هم کاملاً به ارزشش می‌ارزد.

منبع:

Shelly Walia & Akshat Rathi, Double disaster Why women are more at risk than men in earthquake-ravaged Nepal

بیدارزنی ـ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۴