گفتگو با یک وکیل دادگستری: …آسیب‌های خشونت در حوزه‌های مختلف مثل جنسی، اقتصادی و رفتاری، متفاوت هستند. خشونت خانگی که می‌تواند شامل همسر، کودک یا افراد سالمند شود، خشونت در محل کار، خشونت علیه تمامیت جسمی مثل مثله‌سازی زنان، خشونت مجازی هم شامل توهین‌، آزار جنسی، تهدید و نمونه‌‌های دیگر. در واقع، این دسته‌بندی محیط‌های خشونت‌زا است که می‌تواند خانه،‌ محیط کار یا مجازی باشد…

***

آیدا قجر: روایت‌های بسیاری از آسیب‌دیدگان در محیط کار در شبکه‌های اجتماعی وجود دارند که با مروری بر آن‌ها می‌توان به گستردگی انواع خشونت‌ها و تاثیرات آن‌ها پی برد. این خشونت‌ها می‌توانند از جانب مشتری یا مراجعه‌ کننده و یا از سوی کارفرما به کارگر و کارمند و یا میان کارگران و کارمندان اتفاق بیفتند. نمونه‌های مختلفی را می‌توان مثال زد، مانند ویدیوهایی که در شبکه‌های اجتماعی سر و صدا کرده‌اند و حکایت از حمله فیزیکی مدیر یک شرکت به مراجعه‌ کننده بودند یا نمونه‌ای دیگر که نشان می‌داد یک مراجعه‌ کننده به کارمند پشت گیشه فحاشی می‌کرد.

در کنار این خشونت‌ها می‌توان به خشونت‌های جنسی هم پرداخت؛ چه از سوی کارفرما به کارگر و کارمند و چه در میان کارمندان و کارگران هم‌سطح.

آیا «قانون کار» در خصوص حفظ امنیت کارگران و کارمندان تدابیری اندیشیده است؟ آیا آسیب‌دیده در محیط کار امکان طرح شکایت دارد؟

در همین خصوص گفت‌وگوی هفتگی «ایران‌وایر» را با «محمد اولیایی‌فرد»، وکیل دادگستری به همین موضوع اختصاص دادیم که در ادامه، مختصری از آن را می‌خوانید.

به طور کلی، خشونت چه تعریف و ابعادی دارد؟ 

– خشونت به رفتار زیان‌باری گفته می‌شود که آسیب به همراه دارد و اثرات منفی بر قربانی می‌گذارد. آسیب‌های خشونت در حوزه‌های مختلف مثل جنسی، اقتصادی و رفتاری، متفاوت هستند. چند نوع خشونت را نام می‌برم مثل خشونت خانگی که می‌تواند شامل همسر، کودک یا افراد سالمند شود، خشونت در محل کار، خشونت علیه تمامیت جسمی مثل مثله‌سازی زنان، خشونت مجازی هم شامل توهین‌، آزار جنسی، تهدید و نمونه‌‌های دیگر. در واقع، این دسته‌بندی محیط‌های خشونت‌زا است که می‌تواند خانه،‌ محیط کار یا مجازی باشد.

تمرکز ما این هفته درباره محیط کاری است. خشونت در محیط کاری چه ویژگی‌هایی دارد؟ 

– خشونت در محیط کار دو وجه دارد؛ بیرونی و درونی. از وجه بیرونی شروع کنیم؛ یعنی شخص در محیط کار خودش، از طرف عوامل بیرونی تحت خشونت قرار می‌گیرد. بدین شکل که خشونت توسط مجرمان رخ می‌دهد؛ مثل سرقت و ایجاد درگیری با صاحب‌کار. نوع دیگر که بسیار رایج است، خشونت مشتری یا مراجعه‌ کننده است؛ مثل درگیری میان مسافر و راننده تاکسی و توهین به راننده. نوع دیگر هم خشونت به خاطر روابط شخصی پیش می‌آید، به صورتی‌ که مشکل شخصی خارج از محیط کار به محل کار منتقل می‌شود. کارمند بانکی را تصور کنید که بدهکار است، طلب‌کاران به محیط کار او می‌آیند و رفتار خشونت‌آمیز انجام می‌دهند.

آیا فرد آسیب‌دیده از وجه بیرونی خشونت در محیط کار می‌تواند طرح شکایت کند؟ 

– راه‌حل‌های قانونی در این موارد که گفتم، راه‌حل‌های عمومی هستند؛ مثلا اگر مشتری توهین می‌کند، قربانی می‌تواند شکایت کند. این شکایت به دادسرای محل وقوع جرم باید ارایه شود. اما یک‌سری راه‌حل‌های غیرقضایی هم دارد؛ مثلا برای دولت، قانون گذاشته‌اند کسانی‌ که به ماموران دولت حین انجام وظیفه توهین کنند، شش ماه حبس دارند. ادارات و محل‌های کار می‌توانند دستورالعمل‌هایی وضع کنند و به کارگران و کارمندان آموزش مهار خشونت بدهند و نیروی کار را افزایش بدهند  که فشار کاری از نیروی کار کم شود. کارفرما باید کارگران و کارمندان خود را بیمه کند که در صورت آسیب‌، تامین شوند.

حالا اگر همان مامور دولتی عامل خشونت در محیط کار دیگری باشد، چه‌طور؟ مثلا مغازه‌داری را فرض کنید که مامور نیروی انتظامی به او خشونت کرده است. 

– نیروی دولتی مثلا نیروی انتظامی و یا ماموران شهرداری قلمرو حرکتی مشخصی دارند که عموما هم رعایت نمی‌شود؛ مثل ویدیوهایی که منتشر می‌شوند که این نیروها و ماموران خشونت‌های فیزیکی اعمال می‌کنند و از حد و حدود خود خارج می‌شوند. این حدود در دستورالعمل‌ها مشخص شده است. در نهایت اگر شخص در برابر نیروی انتظامی مقاومت کرد، باید با احتیاط لازم بالاجبار به مقر نیروی انتظامی هدایت شود. محیط کار به جز ادارات دولتی، محیط خصوصی محسوب می‌شود و ماموران و نیروها برای ورود به آن باید با حکم قضایی اقدام و از دستورالعمل‌های خودشان پیروی کنند.

عوامل درونی به چه شکل طبقه‌بندی می‌شوند؟ 

– جنبه درونی را می‌توان به خشونت کارفرما و کارکنان و کارمند علیه کارمند دسته‌بندی کرد. خشونت از سوی کارفرما را تقسیم‌بندی می‌کنیم:

خشونت اقتصادی از طرف کارفرما به کارکن اعمال می‌شود. توبیخ‌ها و اخراج‌های ناروا و عدم پرداخت دستمزد از این نوع خشونت هستند. گاهی مواقع هم زیرآب‌زنی‌هایی که باعث می‌شوند طبق آن کارفرما جایگاه کاری فرد را تقلیل دهد. تبعیض‌گذاری میان کارکنان توسط کارفرما نیز در همین دسته‌بندی قرار دارد که برسد به جنبه اقتصادی؛ وام و اضافه‌کار بیشتر یا کم‌تر. خشونت روانی؛ یعنی ناامن کردن فضا برای کارمند یا کارگر از سوی کارفرما؛ مثل تهدیدهای دایمی به اخراج. خشونت احساسی؛ یعنی تحقیر کردن کارمند و کارگر که می‌تواند حتی با هدف بهبود بازدهی کار هم باشد ولی در هر صورت، خشونت احساسی است؛ مثل تنبل، بی‌کار و یا کثیف خواندن کارگران و کارمندان و نمونه‌های آن.

خشونت جسمی بیشتر در محیط‌های کارگری وجود دارد که کارفرما به شدت خشونت فیزیکی علیه آن‌ها دارند و کارگران را کتک می‌زنند که معمولا هم همراه با فحاشی و توهین و تحقیر است.

خشونت کلامی شامل توهین و ناسزا می‌شود که در محیط‌های اداری کم‌تر و شاید در محیط‌های کارگری بیشتر است. متلک‌های کاری هم نمونه‌های آن است.

خشونت‌ جنسی که میان هر گروهی می‌تواند اتفاق بیفتد؛ چه از سوی کارفرما و چه از سوی کارکنان. این نوع خشونت می‌تواند کلامی، رفتاری یا تماسی باشد.

خشونت‌ جنسی را می‌توانید بیشتر توضیح دهید؟ 

– نمونه‌های خشونت جنسی را در محیط کار که بیشتر هم زنان قربانی آن هستند، مثال می‌زنم؛ می‌تواند اظهارنظر درباره اندام،‌ پیشنهاد رابطه جنسی از سوی کارفرما، امتیازدهی بابت هم‌خوابگی با کارکنان، درخواست رابطه جنسی از کارمند یا میان کارمندان و شوخی‌ها و جوک‌های جنسی در محیط کار باشد و نگاه‌های جنسی که فرد را اذیت می‌کند یا نمایش دادن یا ارسال تصاویر و فیلم‌های جنسی، پیش کشیدن رابطه جنسی افراد، وارد شدن به حریم بدن افراد مثل سوال پرسیدن درباره بارداری و عادت ماهیانه و… این رفتارها و کلام‌ها فضای کار را ناامن می‌کنند. در برخی از این موارد، به خاطر ناآگاهی در این زمینه، ممکن است عامل اعمال خشونت متوجه این مساله نشود.

در نمونه‌های رفتاری می‌توان به نمایش اندام جنسی یا انجام حرکات جنسی با دست و بدن اشاره کرد یا نگاه‌های آزارگرایانه که در عامه به «چشم‌چرانی» مشهور است. تماس بدنی غیرتوافقی در محیط کار مثل نیشگون گرفتن، دست زدن به بدن و نمونه‌های آن نیز خشونت جنسی محسوب می‌شوند. اگر تماس‌های بدنی فراتر از مالش و دست‌ گذاشتن باشند، از آزار به تجاوز تبدیل می‌شوند.

در پایان بگویم که جرم در تمام دنیا وجود دارد و خشونت جنسی در محل کار نسبت به زنان خصوصا، فراگیرتر است. اما قوانین و نهادهای مدنی و رسانه‌ها در خدمت تامین امنیت هستند و می‌توانند با آگاهی‌بخشی و حمایت از آسیب‌دیده، به عنوان بازدارنده عمل کنند. متاسفانه در ایران این مجموعه را نداریم. در ایران اگر رییس صداوسیما در محیط کار خشونت کند، قوه قضاییه کاری به او ندارد.

آیا ما در قانون کار ماده‌ای داریم که خشونت نباید رخ دهد؟ 

– نه، چنین چیزی در قانون کار ایران نداریم.

۱۸ خرداد ۱۴۰۱

نظرات بسته است