دختران و انتخاب رشته دانشگاهی
یکی از واقعیت‌های دانشگاه در جهان، توزیع جنسیتی رشته‌های دانشگاهی است. تحقیق در این مورد به‌دنبال فهم فرایندهایی است که بر ابعاد جنسیتی انتخاب رشتۀ دانشجویان تاثیر می‌گذارند. یافته‌های این تحقیق نشان داد که در انتخاب رشتۀ دانشگاهی شکاف طبقاتی و توسعه‌یافتگی فعال است…
***
✍️ خدیجه کشاورز؛ فاطمه سادات موسوی ویایه
مروری بر یک پژوهش: دختران و انتخاب رشته دانشگاهی
مقاله حاضر برگرفته از نتایج پژوهشی است که می‌کوشد در قالب مطالعه‌ای کیفی به درکی از سازوکار چگونگی انتخاب رشته با توجه به مناسبات جنسیتی جاری دست یابد. نتایج پژوهش ما نشان می‌دهد که مدارس دولتی به دلیل سرمایه گذاری ناکافی دولت، با کاهش کیفیت مواجهند و فرصت‌های تحصیلی دانش‌آموزان تابع طبقۀ اجتماعی و سرمایۀ فرهنگی خانوادۀ آنهاست. تفاوت مدارس در شانس قبولی در رشته‌های باپرستیژ دانشگاهی و دانشگاه‌های برتر بسیار تعیین‌کننده است. علاوه بر شکاف طبقاتی، در انتخاب رشتۀ دانشجویان شکاف مرکز/پیرامون نیز فعال است.
🔹 تفاوت مدارس، ارزش‌های حاکم بر نظام علمی کشور که بر سلسله مراتب گروه‌های تحصیلی صحه می‌گذارد و علائق والدین نقش بسیاری در هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های دبیرستان و پس از آن رشته‌های دانشگاهی دارد و در هدایت تحصیلی، استعداد و علاقۀ دانش‌آموز کمتر مورد توجه است. در زمان انتخاب رشتۀ دانشگاهی نیز توانایی و علاقۀ دانش اموز نادیده گرفته می‌شود و تنها نکات فنی انتخاب رشته و گذشتن از سد کنکور مهم تلقی می‌شود.
🔹 نتایج تحقیق ما نشان می‌دهد اغلب کسانی که در رشته‌های علوم پایه، کشاورزی و برخی رشته‌های علوم انسانی تحصیل می‌کنند، بدون علاقه رشتۀ خود را انتخاب کرده‌اند. حتی در میان کسانی که در رشته‌های فنی و مهندسی تحصیل کرده‌اند، تعدادی از مشارکت‌کنندگان می‌گویند تحت تاثیر جو حاکم بر مدرسه که ستایشگر رشته‌های فنی و مهندسی بوده است، رشته‌اشان را انتخاب کرده‌اند و علاقه‌ای به آن نداشته‌اند. این مسئله به ویژه در مورد زنان نمایان‌تر است.
🔹 نابرابری جنسیتی با نابرابری طبقاتی و سلسله مراتبی بودن رشته‌های دانشگاهی تقاطع می‌یابد. با تغییر پرستیژ رشته‌ها (که به درآمد و منزلت شغلی رشته) وابسته است، دختران به رشته‌های کم‌پرستیژ و پایین سلسله مراتب رشته‌های دانشگاهی رانده می‌شوند. تبعیض جنسیتی سیستماتیک، حضور پر‌رنگ کلیشه‌های جنسیتی در مورد زنانه و مردانه دانستن رشته‌ها و مشاغل و بیکاری گستردۀ زنان تحصیل‌کرده باعث می‌شود دختران در هنگام انتخاب رشته کمتر به چشم‌انداز شغلی و آیندۀ حرفه‌ای خود توجه کنند و تحصیلات دانشگاهی برای بخش مهمی به عنوان راهی برای کسب منزلت و نوعی سرمایۀ مصرفی تلقی می‌شود.
🔹 البته نابرابری جنسیتی شرایط را برای دختران سخت‌تر می‌کند؛ هزینۀ تحصیل و منفی تلقی شدن تحصیل در شهری دور از خانواده برای دختران باعث می‌شود انتخاب شهر یا استان برای برخی از دختران، اولویت بالایی داشته باشد اما غلبه انتظارات نقشی جنسیتی در مناطق محافظه‌کارتر باعث می‌شود دختران ناچار شوند سقف آرزوی خود را پایین گرفته و حتی زمانی که رتبۀ بهتری دارند، دانشگاه‌های شهر یا استان خود را انتخاب کنند. در اینجا خانوادۀ محافظه‌کار با سیاست بومی‌گزینی جنسیتی همدست می‌شود.
🔹 انتظارات نقشی جنسیتی و مردانه زنانه دیدن رشته‌های دانشگاهی باعث می‌شود که دختران به اشکال گوناگون به انتخاب رشته‌های محدودی تشویق شوند. در مناطق محافظه‌کارتر، معلمی ایده‌ال‌ترین رشته و کار برای زنان است. حتی رشته‌هایی مثل پرستاری به دلیل سخت بودن و داشتن کشیک شب، با نقش‌‌های جنسیتی زنانه در تعارض قرار می‌گیرند و ناپسند تلقی می‌شوند. در اینجاست که دختران در چانه‌زنی با پدرسالاری امتیاز تحصیل در دانشگاه را به بهای رعایت هنجارهای فرهنگی مردسالارانه و چشم‌پوشی از بلندپروازی به دست می‌آورند.
🔹 از مشارکت‌کنندگان پرسیده شد اگر جنسیت دیگری داشتند همین رشته دانشگاهی را انتخاب می‌کردند، تعدادی از دختران تایید می‌کردند اگر پسر بودند شغل برای آنها مهم‌تر بود و آزادی انتخاب بیشتری داشتند. تعدادی از مشارکت کنندگان مرد نیز تایید می‌کردند که فشار معیشت برای مردان در انتخاب رشته مهم‌تر است و زنان فرصت‌ها و آزادی کمتری در حوزه اشتغال دارند. تقسیم کار جنسیتی مرد نان‌آور/زن مراقب و اهمیت عدم تعارض کار/خانواده برای زنان، ناخودآگاه همه انتخاب‌‌های زنان و مردان را در مسیر زندگی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
🔹 گرچه در دهه‌های اخیر دختران به شکل بارزی در دانشگاه‌ها حضور دارند و در برخی رشته‌ها حضورشان از مردان بیشتر است، اما مکانیسم‌های تبعیض و طردی وجود دارد که عملاً دختران را از برخی شبکه‌های علمی و مهارت آموزی‌ها کنار می‌گذارد و پس از فارغ التحصیلی نیز آنان را از دسترسی به مشاغل مرتبط با رشتۀ تحصیلی خود دور نگاه می‌دارد.
لینک دانلود متن کامل مقاله
#مطالعات_زنان
۲۵ دی ۱۴۰۳