جایگاه زنان در انجمن جامعهشناسی ایران
«آنچه تاکنون در عملکرد و مناسبات انجمن جامعهشناسی ایران مشهود بوده، سیطره مردانه و دنبال کردن رویهای مردمحور و تسلط مناسبات پدرسالارانه بر آن است که منجر بهطرد و حاشیهنشین شدن زنان شده است. معدود زنان فعال در این انجمن بهمثابه سوژه مطیع فعالیت داشتهاند و اکثراً با اخذ یک نگرش کورجنسیت، خود را با خط کلی انجمن هماهنگ و منطبق کردهاند. از این رو میتوان گفت چنین شکلی از حضور زنان، حضوری کمرنگ، تزیینی و برای رفع تکلیف بوده است»…
***
پاسخ به اقتراح* درباره انجمن جامعه شناسی ایران؛
سیمین کاظمی: ارزیابی فعالیت های انجمن جامعه شناسی از جنبه های گوناگون قابل بررسی است اما من میخواهم به طور مشخص به جایگاه زنان در انجمن جامعه شناسی ایران بپردازم.
قابل اعتنا ندانستن زنان و قرار دادن آنها در مرتبه ای فرودست سابقه ای طولانی تر از تأسیس علوم اجتماعی دارد و در واقع از فلسفه آغاز شده و تاکنون تداوم یافته است؛ چنانکه فمینیست های غربی ریشه آن را در سنت نظری و فلسفی غرب می دانند. جایگاه فرودست زنان در جامعه شناسی جهان بی سابقه نیست، اما با انتقادهای جامعه شناسان فمینیست، اندک تغییری در سنت علوم اجتماعی حاصل شد و به لحاظ نظری و روش شناختی دیدگاه فمینیستی تا حدودی به علوم اجتماعی راه یافت اما در ایران به نظر می رسد علوم اجتماعی همچنان خصلت مردانه بودن و برای مردان بودن را حفظ کرده است. در ایران جامعه شناسی از بدو تأسیس، علم مذکر، برای مذکر و درباره مذکر بوده است. زنان علیرغم انگیزه و تلاش شان برای ورود به علوم اجتماعی، مطرود و در حاشیه هستند و در هیأت علمی دانشگاهها و موسسات علوم اجتماعی حضوری نسبتاً کم تعداد دارند. ساختار آموزشی با رویکردی جنسیت زده مانع از حضور و مشارکت زنان در فرایند تولید علم شده و چنین رویکردی در خارج از نظام آموزش عالی نیز دنبال می شود که نهایتاً به ضعف و بی اعتباری علوم اجتماعی در ایران منجر می شود.
در انجمن جامعه شناسی ایران هم که انتظار می رود به دور از سیاست دولتیِ نادیده انگاری و طرد زنان حرکت کند، زنان سهم اندکی در جایگاه مدیریت و تصمیم گیری دارند و کمتر به مسائل زنان پرداخته می شود. سهم زنان در ده دوره هیأت مدیره انجمن جامعه شناسی (تا سال ۱۳۹۸)، مجموعاً ۲۰٫۸ درصد بوده، و در تمام ادوار آن ریاست انجمن با مردان بوده است. علاوه بر این در شوراهای مدیریت ۳۶ گروه علمی-تخصصی انجمن جامعه شناسی، ۷۵ درصد مدیران گروه ها مرد هستند. مناسبات پدرسالاری انجمن به همین محدود نمی شود و در سخنرانی ها و نشست هایی که آگهی آنها در کانال تلگرام انجمن جامعه شناسی ایران منتشر شده است، نیز این طرد زنان مشهود است به طوری که زنان تنها در ۱۷٫۶ درصد از موارد به عنوان سخنران یا دبیر نشست مشارکت داشته اند و در دوره های آموزش های تخصصی و جامعه محور این انجمن فقط ۷٫۳ درصد از اساتید و آموزشگران دعوت شده، زن بوده اند. در آگهی یکی از مهمترین همایش های جامعه شناسی ایران که با همکاری انجمن جامعه شناسی ایران و انجمن های علمی جامعه شناسی چند دانشگاه به مناسبت روز علوم اجتماعی سال ۱۴۰۰ برگزار شد، نام هیچ زنی به چشم نمی خورد. این وضعیت نادیده گرفتن و طرد زنان آنجا اهمیت دارد و معنی دار می شود که هدف اول انجمن جامعه شناسی ایران، تولید و ترویج دانش جامعهشناختی اعلام شده است، و وقتی این انجمن به حضور زنان بی اعتناست، دانشی که دعوی تولید و ترویج آن را دارد و از آن دفاع می کند، بی طرف نیست و اعتبار آن می تواند مورد تردید قرار گیرد. علاوه بر این، انجمن مذکور هدف دوم خود را تدوین و تصریح قواعد (هنجارهای رویهای و هنجارهای اجتماعی یا اخلاق علمی) برای کنشگران حوزه جامعهشناسی اعلام می کند، و با طرد و بی اعتنایی نسبت به زنان، یکی از همین قواعد و هنجارهای رویه ای که عملاً برای کنشگران حوزه جامعه شناسی تصریح می کند، مردانه بودن جامعه شناسی است.
کوتاه سخن اینکه، آنچه تاکنون در عملکرد و مناسبات انجمن جامعه شناسی ایران مشهود بوده، سیطره مردانه و دنبال کردن رویه ای مردمحور و تسلط مناسبات پدرسالارانه بر آن است که منجر به طرد و حاشیه نشین شدن زنان شده است. معدود زنان فعال در این انجمن به مثابه سوژه مطیع فعالیت داشته اند و اکثراً با اخذ یک نگرش کورجنسیت، خود را با خط کلی انجمن هماهنگ و منطبق کرده اند. از این رو می توان گفت چنین شکلی از حضور زنان، حضوری کمرنگ، تزیینی و برای رفع تکلیف بوده است.
رویه کنونی انجمن جامعه شناسی نیازمند تغییر و بازاندیشی درباره جایگاه زنان است. انجمن جامعه شناسی اگر بخواهد از رویه مردمحور و مناسبات پدرسالارانه رهایی یابد، لازم است به بازاندیشی فمینیستی در دیدگاه و نیز عملکرد خود دست یابد و با نگرشی برابری خواهانه در صدد جبران بر آید. حضور زنان در انجمن جامعه شناسی ایران و انجمن های علمی جامعه شناسی در دانشگاه ها نه تنها به لحاظ کمی می تواند افزایش یابد بلکه لازم است به لحاظ کیفی نیز ارتقاء باید و به جای آنکه حضوری تزیینی و نمایشی باشد، به حضوری خلاقانه، فعالانه، مستقلانه و برای گسترش هدف برابری جنسیتی در جامعه تبدیل شود.
@drsiminkazemi
*اقتراح به معنی پرسش
۲۵ خرداد ۱۴۰۱