مرگ زودهنگام پروین اعتصامی در ۱۵ فروردین سال ۱۳۲۰ رخ داد و کنار مزار پدرش در قم به خاک سپرده شد، با سروده‌ای که بر سنگ مزارش نقش بسته است و چنین آغاز می‌شود: این‌که خاک سیهش بالین است / اختر چرخ ادب پروین است / گرچه جز تلخی از ایام ندید / هرچه خواهی سخنش شیرین است.»…/

***

زن در ایران، پیش از این، گویی که ایرانی نبود

پیشه‌اش جز تیره‌روزی و پریشانی نبود

زندگی و مرگش اندر کنج عزلت می‌گذشت

زن چه بود آن روزها، گر زآن‌که زندانی نبود

دادخواهی‌های زن می‌ماند عمری بی‌جواب

آشکارا بود این بیداد، پنهانی نبود

از برای زن به میدان فراخ زندگی

سرنوشت و قسمتی جز تنگ‌میدانی نبود

نور دانش را زِ چشم زن نهان می‌داشتند

این ندانستن، ز پستی و گران‌جانی نبود

چشم و دل را پرده می‌بایست اما از عفاف

چادر پوسیده، بنیاد مسلمانی نبود

پروین (رخشنده) اعتصامی سال ۱۲۸۵ در تبریز دیده به جهان گشود و در پنج‌سالگی به همراه خانواده راهی تهران شد. پدرش، یوسف اعتصام‌الملک آشتیانی، مترجم و از فرهیختگان و سیاست‌ورزان دوران خود بود. پروین به یاری خانواده آموختن فارسی و عربی را آغاز کرد و سپس به پیشنهاد پدر به کالج امریکاییِ تهران رفت و انگلیسی را نیز آموخت. پس از آن نیز دو سال به آموزش ادبیات فارسی و انگلیسی پرداخت. پروین از همان کودکی استعداد خود را در سرایش شعر نشان داد چنان‌که تحسین بسیاری از اهل ادب را برانگیخت. او به همراه پدرش، که مجله‌ی «بهار» را منتشر می‌کرد، به محافل ادبی راه یافت و این نیز تجارب او را فزونی بخشید.

نخستین دیوان پروین اعتصامی که سال ۱۳۱۴ با مقدمه‌ی ملک‌الشعرای بهار به چاپ رسید با استقبال بسیار روبه‌رو شد. سروده‌های او بیش‌تر در قالب‌های کهن چون قصیده، قطعه و مثنوی است که زبانی ساده و روان دارند و رگه‌هایی از سبک خراسانی و عراقی. با این همه،‌ محتوای اجتماعیِ بسیاری از آن‌ها، در کنار جان‌بخشی به اشیاء و مضمون‌پردازی‌های نوآورانه، پروین را در میان نام‌آوران چیره‌دست شعر معاصر جای می‌دهد. او با جزئی‌نگری شاعرانه و پرداختن به مسائلی چون تبعیض، بی‌عدالتی، خودکامگی، دزدی حاکمان، استبداد شاهان، فقر و محرومیت که گاه به شکل «مناظره» و گاه تک‌گوییِ پندآموز سروده شده‌اند بازتابی هنری از وضعیت جامعه‌ی ایران را فرا روی مخاطب خویش قرار می‌دهد. دردمندان جامعه چون گرسنگان، یتیمان و زحمتکشان در شعر پروین حضوری پررنگ و متواتر دارند که از آن‌جمله می‌توان به شعرهای «ای رنجبر»، «اشک یتیم»، «اندوه فقر»، «تهیدست»، «تیره‌بخت»، «دزد و قاضی»، «طفل یتیم»، «گوهر اشک»، «نغمه‌ی خوشه‌چین»، «نغمه‌ی رفوگر» و «صاعقه‌ی ما ستم اغنیاست» اشاره کرد.

پروین، با وجود برخی دیدگاه‌های سنتی، برای زنان جایگاهی ویژه قائل بود و مایه‌‌ی برتری آنان را، به جای ظاهر‌گرایی، فضیلتِ دانش و هنر و مهرورزی می‌دانست، او در انتقاد از تبعیض تحمیلی به زنان و سیه‌روزی آنان می‌سراید: «به هیچ مبحث و دیباچه‌ای، قضا ننوشت / برای مرد کمال و برای زن نقصان»

مرگ زودهنگام پروین اعتصامی در ۱۵ فروردین سال ۱۳۲۰ رخ داد و کنار مزار پدرش در قم به خاک سپرده شد، با سروده‌ای که بر سنگ مزارش نقش بسته است و چنین آغاز می‌شود:

«این‌که خاک سیهش بالین است / اختر چرخ ادب پروین است / گرچه جز تلخی از ایام ندید / هرچه خواهی سخنش شیرین است.»

یادش گرامی

۲۲ فروردین ۱۴۰۴

نظرات بسته است