ابلاغ یک قانون قیم‌مآبانه
ورود حاکمانه و از بالا به‌پایین به‌مقوله ترویج تولید به‌جای فراهم کردن زمینه‌های لازم تاکنون تأثیر چندانی نداشته است. به‌جز طرح جوانی جمعیت تاکنون تبلیغات عجیب‌وغریب فراوانی صورت گرفته که می‌توان ازجمله آن‌ها به نصب بیلبورد در سطح شهر، دعوت از خانواده‌های پرجمعیت در تلویزیون با سبک زندگی موردنظر حاکمیت و … اشاره کرد؛ اما آن‌ها همگی به موضوع فرزندآوری وجهه‌ای سیاسی بخشیده‌اند وگرنه نتوانسته‌اند تغییری در دیدگاه مردم ایجاد کنند…
***
جمعیت جوانی که پیر می‌شود/
همدلی ـ هرم جمعیتی ایران در حال تغییر از جمعیتی جوان به جمعیت سالخورده در سال‌های آینده است. برخی مطالعات پیش‌بینی کرده‌اند در سال ۱۴۳۰ ایران حدود ۱۰۱میلیون نفر جمعیت خواهد داشت که بخش وسیعی از آن را افراد سالخورده تشکیل می‌دهند. این موضوع پیامدهای بسیاری برای جامعه در سال‌های آینده به دنبال دارد؛ برای نمونه برخی بیماری‌ها مثل دیابت، فشارخون و … – که با افزایش سن خود را نشان می‌دهند – در جامعه‌ای با اکثریت افراد سالخورده همه‌گیرتر خواهد شد و سیستم بهداشت و درمان برای تأمین نیازهای این جامعه مشکلات فراوانی خواهد داشت. علاوه بر زیان‌بار بودن پیری جمعیت برای خود افراد سالخورده، کاهش درصد فعال جامعه سیستم اقتصادی را دچار مشکل می‌کند. با یک مثال ساده این موضوع را بهتر می‌توان فهمید؛ این روزها صحبت از ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی و ناتوانی آن‌ها در پرداخت حقوق بازنشستگان می‌شود. این در شرایطی است که اکثریت آن را جوانان به‌عنوان جمعیت فعال تشکیل می‌دهند. حال اگر تصور کنیم اکثریت جامعه را افراد بازنشسته یا غیرفعال تشکیل می‌دهند احتمالاً روی هیچ پولی به‌عنوان حقوق بازنشستگی نمی‌توان حساب کرد.
طرح‌های از بالا به پایین فرزندآوری از سوی حکومت
در سال‌های اخیر دستگاه‌ها و شخصیت‌های حکومتی با روشهای مختلف خواسته‌اند به‌زعم خود جلوی سالمندی جمعیت در آینده را بگیرند. مثلاً دیروز نماینده مجلس از پیشنهاد خود برای معافیت افراد دارای دو فرزند به بالا خبر داد. محسن دهنوی در صفحه توییتر خود نوشت: «به‌منظور رعایت عدالت و حرکت به سربازی حرفه‌ای در کمیسیون تلفیق پیشنهاد دادم تا فرآیند و ارقام خرید سربازی، اصلاح اساسی شود. لذا مشمولین متأهل دارای ۳۰سال سن و حداقل دو فرزند، کارت معافیت به‌صورت رایگان دریافت خواهند کرد.» نمونه دیگری از این طرح‌ها آن طرح جوانی جمعیت بود که مهرماه گذشته در مجلس تصویب شد و شورای نگهبان نیز آن را برای اجرای آزمایشی به مدت هفت سال تأیید کرد. طرحی که با واکنش‌های منفی زیادی همراه بوده است. اگر این واکنش‌ها را در یک جمله خلاصه کنیم می‌توان گفت طراحان آن، به‌جای تشویق با نگاه قیم مآبانه به دنبال افزایش جمعیت بوده‌اند، حال‌آنکه این طرح از سوی بسیاری غیر کارشناسی خوانده‌شده است. مثلاً در ارتباط با ماده ۵۳ این طرح که آزمایش ژنتیک و غربالگری ناهنجاری جنین را اختیاری کرده است، افزایش تعداد معلولان در کشور پیش‌بینی می‌شود، چراکه با اختیاری شدن غربالگری این احتمال وجود دارد که برخی از اقشار به‌ویژه اقشار ضعیف و حاشیه‌نشین به دلیل عدم آگاهی در خصوص علت انجام آگاهی غربالگری و یا نگرانی از هزینه آن، آن را انجام ندهند.
با در دسترس نبودن کاندوم، بیماری‌های مقاربتی بیشتر می‌شود
در ماده دیگر این قانون توزیع دولتی یارانه‌ای و رایگان وسایل جلوگیری از بارداری را ممنوع می‌کند و فروش این داروها را با دستور پزشک مجاز می‌داند. نکته‌ای که با واکنش متخصصین بهداشت و درمان را در پی داشته است. مسعود مردانی عضو کمیته کشوری مبارزه با ایدز می‌گوید: با توجه به محدودیت‌هایی که برای استفاده افراد از روشهای پیشگیری به کار می‌برند که فرزندآوری را تشویق کنند، تعداد زیادی به بیماران مقاربتی افزوده و منجر به موجی از بیماری اچ‌آی‌وی خواهد شد. مردانی استفاده از کاندوم را یکی از سدهای حفاظتی بسیار مهم برای جلوگیری از بیماری‌های سوزاک، کلامیدیا و عفونت‌های منتقله از طریق روابط جنسی می‌داند و گفته «افراد زمانی که کاندوم را در دسترس نداشته باشند، ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. این طرح کاملاً غیر کارشناسی است و به نظر می‌آید حتی با تأیید شورای نگهبان دوباره باید پس گرفته شود و روی آن کار شود. چند متخصص اطفال و ژنتیک بر این طرح کار کرده‌اند؟»
نهایتاً دیروز تصویر بخشنامه مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو به معاونان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور منتشر شد که حاکی از اجرایی شدن این ماده از قانون جوانی جمعیت است. حالا بر اساس این بخشنامه، «هرگونه توزیع رایگان یا یارانه‌ای اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری، کار گذاشتن اقلام پیشگیری و تشویق به استفاده از آن‌ها در شبکه بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی ممنوع است. هرگونه ارائه داروهای جلوگیری از بارداری در داروخانه‌های سراسر کشور و شبکه بهداشت و کار گذاشتن اقلام پیشگیری باید با تجویز پزشک باشد.»
۱۲هزارمیلیارد تومان اعتبار برای طرح جوانی جمعیت
امیرحسین بانکی پور عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با بیان اینکه در بودجه سال ۱۴۰۱ برای اجرای قانون جوانی جمعیت اعتبارات ۱هزارمیلیاردی اختصاص داده‌شده است، گفت: در سال آینده ۹۰درصد هزینه‌های درمان ناباروری تحت خدمات بیمه‌ای قرار می‌گیرد. امیرحسین بانکی پور عضو کمیسیون فرهنگی و رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت مجلس با اشاره به اعتبارات اختصاص پیداکرده برای اجرای قانون جوانی جمعیت در سال آینده به تسنیم گفت: دولت در بودجه سال ۱۴۰۱ در راستای اجرای قانون جوانی جمعیت اعتبارات ۱۲هزار میلیارد تومانی برای ستاد ملی جمعیت در نظر گرفته است. همچنین برای تسهیل ازدواج جوانان دولت تبصره ۱۶ را در بودجه تدوین کرده که طبق قوانین مجلس اجرایی شود.
تولیدمثل یا بیانیه سیاسی؟
ورود حاکمانه و از بالا به پایین به مقوله ترویج تولید به‌جای فراهم کردن زمینه‌های لازم تا کنون تأثیر چندانی نداشته است. به‌جز طرح جوانی جمعیت تا کنون تبلیغات عجیب‌وغریب فراوانی صورت گرفته که می‌توان ازجمله آن‌ها به مثل نصب بیلبورد در سطح شهر، دعوت از خانواده‌های پرجمعیت در تلویزیون با سبک زندگی موردنظر حاکمیت و … اشاره کرد؛ اما آن‌ها همگی به موضوع فرزندآوری وجهه‌ای سیاسی بخشیده‌اند وگرنه نتوانسته‌اند تغییری در دیدگاه مردم ایجاد کنند.
یک مطالعه حاکی از میل کم‌فرزندی
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران اخیراً گزارشی ازنظرسنجی خود در دی‌ماه را منتشر کرده که نشان می‌دهد اکثریت جامعه تعداد اندک فرزند را مناسب می‌دانند درصد افرادی که قائل به بیش از دو فرزند است، ۳۳.۲درصد جامعه است. بر اساس این مطالعه که با نمونه ۱۵۸۴نفری از جامعه افراد بالای ۱۸سال در کشور انجام‌شده، یک درصد پاسخگویان نداشتن فرزند را مطلوب می‌دانند. ۲۰.۷درصد یک فرزند، ۳۲.۷ درصد دو فرزند، ۱۶درصد سه فرزند، ۱۱.۶درصد چهار فرزند و ۵.۶درصد پنج فرزند و بیشتر را برای یک خانواده مطلوب دانستند. ۱.۴درصد به این سؤال پاسخی ارائه ندادند. میانگین تعداد فرزندان مناسب برای یک خانواده ازنظر پاسخگویان ۲.۲۲فرزند است. در این گزارش همچنین آمده است: میانگین تعداد فرزندان مطلوب ازنظر مردان (۲.۳۲فرزند) و برای زنان (۲.۱۲فرزند) است. میانگین فرزند در میان افراد ۵۰ساله و بیشتر (۲.۵۶فرزند) بالاتر از دیگر گروه‌های سنی است. پاسخگویان متأهل (۲.۳۳فرزند) تعداد فرزندان بیشتری را نسبت به مجردها (۱.۹۶) مطلوب می‌دانند.
چرا کم‌فرزندی طرفدار دارد؟
اوضاع نابسامان اقتصادی نخستین پاسخی است که به ذهن می‌رسد. در هفته‌های گذشته گزارشی از گران‌ترین شهرهای جهان برای زندگی منتشرشده بود که تهران رتبه۲۹ این فهرست را از آن خودکرده بود. گزارش‌هایی از اتوبوس خوابی، خودروخوابی و … منتشرشده بود که همگی حاکی از بالا بودن قیمت مسکن در ایران است. مشکلات اقتصادی نه‌تنها وضعیت تهیه سرپناه برای فرزندان را سخت کرده که حتی سفره غذایی مردم را نیز دستخوش تغییر قرار داده است. تا جایی که چندی پیش مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت از تشدید سوءتغذیه در برخی مناطق خبر داده است. خود سوءتغذیه نیز به گفته دبیر بورد زنان وزارت بهداشت منجر به افزایش احتمال ناباروری زنان می‌شود. این مسئله باعث می‌شود حتی در بین افراد توانمند افرادی فرزندآوری در این شرایط را اخلاقی ندانند، چه برسد به قشرهایی که با تحت تأثیر قرار گرفتن سفره‌هایشان توانی برای فرزندآوری ندارند. پیداست که در چنین شرایطی با هزاران هزارمیلیارد بودجه برای طرح‌های از بالا به پایین و قیم‌مآبانه، تغییری در فکر مردم ایجاد نخواهد شد و اگر نمایندگان به همان مسکن و اقتصاد بپردازند اتلاف هزینه کمتری در پی خواهد داشت.
۱۳بهمن ۱۴۰۰