نگاهی به شکاف جنسیتی در رشته‌ها و مشاغل فناوری؛ این فاصله به‌سادگی پر نمی‌شود
صنعت فناوری در مواجهه با چالشهای مرتبط با تنوع منحصر به فرد نیست؛ حتی بسیار هم از آن دور است. متاسفانه، جنسیت‌گرایی و تبعیض جنسیتی قدمتی طولانی دارد. سکسیسم یا جنسیت‌گرایی مفهومی پیچیده است، اما در واقع به این موضوع اشاره دارد که یک جنس یا جنسیت بر دیگری برتری دارد. از سوی دیگر، تبعیض جنسیتی زمانی معنا پیدا می‌کند که فردی به دلیل هویت جنسی خود مورد تبعیض قرار گیرد…
***
کانون زنان ایرانی ـ حوزه فناوری جایی است که افراد بدون در نظر گرفتن پیشینه، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، جمعیت‌شناسی یا حتی نوع شخصیت می‌توانند شغل مورد نظر خود را بسازند. با این حال، این نکته مهم است که بدانیم از بحث درباره وضعیت صنعت فناوری هم غافل هستیم و مشکل رایج شکاف جنسیتی نیروی کار را در نظر نمی‌گیریم. جدا از پیامدهای اجتماعی آشکار این حوزه تحتِ سلطه مردان، به طور کلی این موضوع بر رفتارهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هم تاثیر می‌گذارد. حقیقت ساده این است که محل کار و شکاف مهارت‌ها در صنعت فناوری را می‌توان تا حد زیادی به نابرابری‌های جنسیتی گسترده نسبت داد. برای رفع این شکاف بین‌المللی روزافزون، باید برای درک منشاء این مشکل و حل آن تلاش جدی صورت گیرد.
جنسیت‌گرایی و تبعیض جنسیتی
صنعت فناوری در مواجهه با چالشهای مرتبط با تنوع منحصر به فرد نیست؛ حتی بسیار هم از آن دور است. متاسفانه، جنسیت‌گرایی و تبعیض جنسیتی قدمتی طولانی دارد. سکسیسم یا جنسیت‌گرایی مفهومی پیچیده است، اما در واقع به این موضوع اشاره دارد که یک جنس یا جنسیت بر دیگری برتری دارد. از سوی دیگر، تبعیض جنسیتی زمانی معنا پیدا می‌کند که فردی به دلیل هویت جنسی خود مورد تبعیض قرار گیرد. این نوع تبعیض که از نظر تاریخی مردان را ارجح می‌داند، می‌تواند اثرهای شدیدی داشته باشد. جوامع به شدت تحت تاثیر انتظارات جنسیتی هستند که این موضوع می‌تواند انتخابهای شغلی، گزینه‌های محل کار، نحوه لباس پوشیدن، نحوه رفتار، آنچه مطالعه می‌کنیم و بسیاری موارد دیگر را تغییر دهند.یکــی از بارزترین نمونه هــای تاثیرات انتظارات اجتماعی مبتنی بر جنسیت، محل کار است. هم مردان و هم زنان در انتخابهای شــغلی خود به شــدت تحت تاثیر آنچــه جامعه به آنها آموزش داده قــرار می گیرند. ۷۸.۹۷ درصد پرســتاران و دســتیاران پرســتاری، ۶۵.۹۵ درصد منشــی ها، ۸۹.۹ درصــد رقصنده هــا و طراحــان رقــص و ۸۸.۴۵ درصد از مسئولان پذیرش زن هستند. از طرف دیگر ۹۹.۱۹ درصد تکنیسین های وسایل نقلیــه، ۹۸.۹۷ درصــد نجــاران، ۹۶.۴ درصــد تکنیســین های بــرق و الکترونیــک و ۹۵.۳۸ درصد از مهندسان مخابرات مرد هستند. اما این اختلافات بزرگ در مشاغل خاص تنها چیزی نیســت که باید در نظر داشــت. در ســطح جهان، شکاف دستمزد ۲۰ درصدی حاکم است، بــه ایــن معنا که درآمد زنان به طور متوســط ۲۰ درصــد کمتــر از مردان اســت. البتــه باید در نظر داشــت کــه این شــرایط با توجه بــه نقش‌هایی کــه مــردان و زنــان در محیــط کار دارند تشــدید می‌شــود؛ اگر مشاغل سطح بالا و پردرآمد تحت ســلطه مردان باشد، طبیعی اســت که آنها پول بیشتری به دست خواهند آورد. اما باید گفت متاسفانه این تنها دلیل نیست: همانطور که در بالا گفته شــد، زنان تمایل دارند در بخش‌هایــی کار کننــد کــه دســتمزد کمتــری نسبت به صنایع تحت سلطه مردان دارند.
– نقشهــای رهبــری و مدیریتــی معمــولا در اختیار مردان است.
-مردان بیشتر ترفیع میگیرند.
-در هر کشــوری در سراســر جهــان، زنان برای کار مشــابه دستمزد کمتری نسبت به مردان دارند.
– زنــان زمان بــارداری یا برای مانــدن در خانه و نگهــداری از فرزنــدان با فشــار باورنکردنی مواجه هستند.
– زنــان نقش‌هایی را بر عهــده دارند که بدون دســتمزد اســت ماننــد مراقبــت از کودک یا مراقبت از یکــی از اعضای خانواده که بیمار است.
تفاوتهــای بیــن زن و مــرد ناشــی از قرنهــا باورهــای مردســالارانه اســت کــه مــردان را در موقعیتــی قدرتمند قــرار داده اســت. امروزه در اکثــر نقاط جهان، شــکاف بین مــردان و زنان به میزان قابل توجهی کاهش یافته اســت. مردان پیشــتر بر باز کردن حساب بانکی، رانندگی، نحوه لبــاس پوشــیدن، دسترســی بــه مراقبتهــای بهداشــتی، دسترســی به تحصیالت یــا حق رأی زنان کنترل کامل داشتند. باید قبول کنیم که هنوز مسائل و چالشهای گســترده‌ای در حوزه برابری جنســیتی در جامعه امــروزی وجــود دارد؛ موضوعی که همــه چیز را تحــت تاثیر قرار می‌دهد. تنها ۵۰ درصد از زنان در جهان نیروی کار هستند، و در مقابل این عدد در بین مردان ۸۰ درصد است.
شکاف جنسیتی در عرصه فناوری
طــرد انســانها از فضــای دیجیتالــی بــه دلیل جنسیتشــان تاثیــرات جــدی بــر جامعــه و همچنیــن خــود صنعــت فنــاوری میگــذارد. موانــع دسترســی، مقرون به صرفه بــودن، نبود آمــوزش، مهارت و ســواد فناوری، ســوگیریهای جنســیتی و هنجارهــای اجتماعی-فرهنگــی، ریشــه‌های ایــن حــذف هســتند. همانقــدر که دسترسی پیشرفته‌تر، ایمن‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر بــه ابزارهــای دیجیتالــی اهمیــت دارد، سیاســتگذاری ها نیز در کاهش تبعیض و ستم ساختاریافته نقش دارند. اولیــن موضــوع در مــورد برابــری جنســیتی، پیامدهــای اخلاقــی و عادلانه آن اســت. با این حــال، یک جهان برابر به معنای واقعی می تواند در بســیاری از زمینه ها، به ویــژه اقتصاد جهانی، مزایایی به همراه داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد هر چقدر شــکاف جنســیتی کمتر باشد تولیــد ناخالــص ملی بهبــود می‌یابــد، بهره وری افزایــش پیــدا می کند و باعــث ارتقــای نوآوری می‌شود. آیــا دلایل بیشــتر می خواهید تا قانع شــوید؟ زنــان توانمنــد اثبــات کرده‌اند و نشــان داده‌اند که حضورشــان در محل کار باعث افزایش خرید و اســتقبال مصرف‌کنندگان، بهبــود فرایندهای تصمیم‌گیری، تشویق جوامع مختلف و افزایش اقدامات در زمینه توسعه پایدار می‌شود. گزارش صنــدوق بین‌المللی پول می‌گوید: «ما می‌دانیم که در کشــورهای با نابرابری جنســیتی بیشتر، صرفا کاهش شکاف در مشارکت نیروی کار زنــان می‌توانــد تولیــد اقتصــادی را بــه طور متوســط ۳۵ درصــد افزایــش دهــد. در نــروژ، گسترش برنامه‌های مراقبت از کودکان، احتمال اشتغال مادران را تا ۳۲ درصد افزایش داد.« بانــک جهانــی گــزارش می‌کند که اگر شــکاف جنســیتی از بین برود و مردان و زنان دسترســی برابر به مشاغل و همچنین دستمزد برابر داشته باشند، سرانه تولید ناخالص ملی افزایش تقریبا ۲۰ درصدی خواهد یافت. اما به طور مشــخص در بخــش فنــاوری، شــکاف جنســیتی در چهــار زمینه بسیار گسترده است: استفاده و دسترسی به اینترنت، مهارتهای دیجیتالی، مشــارکت در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندســی و ریاضیات، و رهبری و کارآفرینی در بخش فناوری.
کاربری اینترنت
اســتفاده از اینترنــت بــرای ارائــه فرصت‌هــای بیشــتر بــه زنــان در زمینه‌هــای فناوری و ســایر زمینه هــا موضوعی کلیدی اســت. اروپا و آمریکا بالاتریــن میزان اســتفاده از اینترنــت را دارند و توانســته‌اند به برابری جنســیتی برسند یا به آن بســیار نزدیک شــوند. با این حــال، تقریبا از جمعیــت جهان هنــوز به اینترنت دسترســی ندارنــد و اکثریت این گروه را زنان در کشــورهای توســعه‌نیافته تشــکیل می دهنــد. دسترســی جهانــی بــه اینترنــت یکــی از اهــداف توســعه پایدار ســازمان ملل اســت و از بین بردن شکاف جنسیتی امری کاملا ضروری اســت. دسترســی بــه اینترنت در سراســر جهــان می‌توانــد امکان آمــوزش، مراقبتهــای بهداشــتی گســترده و فرصتهای بیشتری را برای زنان فراهم کند.
مهارتهای دیجیتالی
مهارتهــای دیجیتالــی فقــط بــرای مشــاغل فنــی مــورد نیــاز نیســت. همــه برای مشــارکت کامــل در جامعه و دسترســی بــه خدمات مالی، فرصتهای آموزشــی، خدمات بهداشتی و غیره بــه مهارتهای دیجیتالی نیاز دارند. اما شــکاف جنسیتی حتی بیشــتر می‌تواند کاهش یابد اگر زنــان همان مهارتهــای دیجیتالی پیشــرفته را بــرای رفــع شــکافهای موجــود در بــازار فناوری داشته باشند. بــر اســاس گــزارش Alliance SME Digital )انجمنــی متشکــل از شــرکتهای کوچــک و متوســط فنــاوری اطلاعــات و ارتباطــات، «نابرابری‌هــای جنســیتی در مهارتهای فناوری نوآورانــه خود را نشــان می دهد که به شــدت در بخشهــای نوظهــور ماننــد هــوش مصنوعــی، روباتیــک و رایانــش ابــری الزم اســت». گــزارش مجمــع جهانی اقتصاد اعلام کرد تنها ۲۶ درصد از زنان در مشــاغل مرتبط با هوش مصنوعی در ســطح جهان فعال هســتند و ایــن وضعیت در بخش رایانش ابری و داده وخیم‌تر است، جایی که اعداد به ترتیب ۱۵ و ۱۲ درصد است. اقتصاد دیجیتالی به سرعت در حال پیشرفت است و تقریبا در هــر صنعتی بــه متخصصان فنــاوری نیــاز اســت و تضمیــن دسترســی بــه مهارتهــای دیجیتالــی به دســتیابی بــه برابری جنسیتی و بهبود اقتصاد جهانی کمک می‌کند.
حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات
در جهــان زنان توانســته‌اند در تحصیلات تقریبا بــه برابــری برســند: تحصیالت کارشناســی (۴۵ درصــد -۵۵ درصــد)، تحصیــات تکمیلی (۵۳ درصــد) و مطالعــات دکتــری (۴۳ درصــد). اما فقــط ۳۵ درصــد از دانشــجویان حوزه‌هــای علــوم، فناوری، مهندســی و ریاضیات (STEM ) زنــان هســتند. این موضوع بــه دو دلیل اصلی مشکل‌ســاز اســت: اول، نقش حوزه‌های علوم، فنــاوری، مهندســی و ریاضیــات هــر روز مهمتر می شــود و اگــر زنــان در ایــن رشــته ها درس نخواننــد، این امکان را نخواهند داشــت که در مشــاغل این حوزه کار کنند. دوم، مشــاغل این حوزه از پردرآمدترین مشــاغل در سراســر جهان بــه شــمار می‌رونــد و اگر زنــان به آنها بــه دلیل نداشــتن دانــش و مهــارت دسترســی نداشــته باشــند، شکاف دســتمزد مبتنی بر جنسیت هم عمیق می‌شود. ســه دلیــل وجــود دارد که زنان در رشــته‌های STEM درس نمی خواننــد : نداشــتن اعتمادبه نفس، کلیشــه های رایــج درباره حضور در این رشته ها و فرهنگ تحت سلطه مردان. در زمان همه گیری کووید-۱۹ ،زنان تقریبا دوبرابر مردان شغل خود را ترک کردند یا اخراج شدند.
رهبری فناوری و کارآفرینی
موانع ورود زنان به حوزه فناوری را بررسی کردیم و در ایــن بخش به مشــکلات افراد فعال در این حــوزه به ویــژه زمانی که موضوع ارتقای شــغلی مطــرح می شــود می‌پردازیــم. زنــان در واقــع با مشــکلاتی روبه‌رو هســتند کــه مــردان حتی به آن فکــر هــم نمی کننــد، ماننــد مســئولیت‌های مراقبــت، نبــود یــک الگــوی موفق و زنــان دیگر در نقش‌های مشــابه و فشار بیشــتر برای اثبات مهارتهــای خــود. حتی اگــر زنــان ۴۰ درصد از کارآفرینــان جهانــی را تشــکیل دهنــد، مــردان تمایل بیشــتری نســبت به زنان برای شــروع کار جدیــد دارنــد. بررســی ها نشــان می‌دهــد زنان بــه دلیــل ایجــاد تفاوت یــا کمبود شــغلی کمتر بــه فکر راه انــدازی یک کار می‌افتنــد در حالی که مــردان ایــن کار را برای به دســت آوردن ثروت یا ادامه یک ســنت خانوادگــی انجام می دهند. در اســتارت‌آپ‌های فناوری، فقط ۷.۲ درصد زنان و ۴.۷ درصد از مردان مشغول به کار هستند.
نویسنده: ژولیت ارَث
مترجم: هلیا عسگری
منبع: ماهنامه پیوست، شماره ۱۱
۱۲ آبان ۱۴۰۲