آقای جاوید رحمان از شما می‌خواهم، لطفا به گورستان خاوران توجه کنید، زیرا موضوع بسیار مهمی است و وضعیت بسیار بدی دارد. خاوران تنها گورستان در ایران نیست که این وضعیت را دارد. در سراسر ایران گورستان‌های بسیاری با همین وضعیت داریم. اما گورستان خاوران گورستان ویژه‌ای است، زیرا جنبشی قوی در آنجا متولد شده است. مادران و خانواده‌های خاوران برای حفاظت از خاوران و کشف حقیقت و دادخواهی سال‌هاست که با نیروهای دولتی و امنیتی سرکوبگر حکومت درگیر هستند و مبارزه می‌کنند…/

دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۴۰۱ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۲) برای دیدار با دکتر جاوید رحمان، گزارش‌گر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، به دوبلین رفتم و در برنامه مدرسه تابستانی (Summer School) دانشگاه ترینیتی با ایشان دیدار داشتم. این برنامه از صبح دوشنبه تا عصر جمعه ۲۳ تا ۲۷ خرداد (۱۳ تا ۱۷ ژوئن)، برگزار شد و مسئولان و محققان کشورهای مختلف با زبان انگلیسی در آن صحبت کردند.

دکتر روجا فضائلی، مدیر این مدرسه تابستانی، لطف کرد و مرا برای شرکت در این برنامه ثبت نام و دیدار با جاوید رحمان را هماهنگ کرد. بیشتر سخنرانی‌های این برنامه در حوزه آزادی مذهب و عقیده از یک سو و تنفر، تبعیض و نژادپرستی از سوی دیگر بود. مساله‌ی مهمی که در ایران، افغانستان و بسیاری از کشورها با حکومت‌های دیکتاتوری و مذهبی، با وحشیانه ترین انواع سرکوب، خشونت، جنایت، تبعیض و بی‌عدالتی آشکار، هر روزه درگیر آن هستیم. من نیز تلاش کردم در تمام برنامه‌ها فعالانه حضور داشته باشم و از شرایط فاجعه بار ایران بگویم و امیدوارم روزی بتوانم گزارش آن صحبت‌ها را نیز بنویسم.

جاوید رحمان در روز دوشنبه ۲ سخنرانی داشت. سخنرانی اول ایشان قبل از ظهر درباره «از لفاظی تا واقعیت، گشودن اخلاق دینی: مشروطیت مسلمانان و اصلاحات حقوقی» و سخنرانی دوم بعد از ناهار درباره «وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران» بود. من در زمان ناهار با ایشان گفت‌وگویی خصوصی درباره کشتارهای دهه‌ی شصت و قتل عام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ و راه اندازی [۱] گورستان خاوران در تهران و دیگر گورستان‌های بی‌نام و نشان و تخریب‌های پیاپی خاوران توسط جمهوری اسلامی ایران گفتم. هم‌چنین از مقاومت و مبارزات دادخواهانه [۲]مادران و خانواده‌های خاوران در طی چهل سال گذشته که علیرغم سرکوب‌های مداوم حکومت مقاوم و استوار برای حفظ خاوران به‌عنوان یک مکان مهم و تاریخی برای ثبت جنایت‌های حکومت و برای دانستن حقیقت کشتارهای دهه شصت ایستاده‌اند. پتیشن [۳] اخیر «دادخواهان خاوران»[۴] درباره «تخریب و هر گونه دستکاری در گورستان خاوران را متوقف کنید» که در حال انجام است را نیز به جاوید رحمان تحویل دادم.

لازم به ذکر است که من در مکالمه انگلیسی چندان مسلط نیستم، اما سعی کردم در جلسه عمومی نیز برای توجه بیشتر جاوید رحمان در مورد این موضوع مهم صحبت کنم و صدای خود را به گوش سایر محققان حقوق بشری که از کشورهای مختلف شرکت کرده‌اند نیز برسانم.

من گفتگوهای رد و بدل شده بین من و جاوید رحمان در جلسه عمومی را از فایل ضبط شده به زبان انگلیسی گرفته و به فارسی ترجمه کرده‌ام و در گزارش زیر با شما به اشتراک می‌گذارم. در نوشتن صحبت‌هایم از روی نوار سعی کردم آن را تغییر ندهم، اما جملاتم را تصحیح و تکمیل کرده‌ام. نکاتی را نیز برای اطلاعات بیشتر در پاورقی و انتهای متن نوشته‌ام. امیدوارم توانسته باشم صدا‌ی‌مان را به گوش آن‌ها برسانم تا به این مساله مهم بیشتر توجه کنند و در شاید در آینده در مقالات و کتاب‌های‌شان درباره ایران بنویسند.

من معتقدم هر قدم کوچک ما موثر است و امیدوارم بتوانیم همه شواهد، مدارک و گورهای بی‌نام نشان چون خاوران که گواهی بر جنایت‌های حکومت ایران و حافظه‌ی تاریخی ما هستند را حفظ کنیم و نگذاریم که خانواده‌های خاوران و دیگر خانواده‌ها در سراسر ایران بیشتر شکنجه شوند و به این وسیله شاید بتوانیم جلوی تکرار جنایت در ایران را بگیریم.

منصوره بهکیش

۱۴ تیر ۱۴۰۱ / ۵ جولای ۲۰۲۲

گفتگوی زیر صحبت‌های پیاده شده منصوره بهکیش با جاوید رحمان [۵] پس از سخنرانی ایشان درباره نقض حقوق بشر در ایران در دوبلین در مدرسه تابستانی کالج ترینیتی در روز دوشنبه ۱۳ ژوئن ۲۰۲۲ است. نوار ضبط شده این گفت و گو را نیز پیوست کرده ام.

منصوره: از سخنرانی شما متشکرم. من در وقت ناهار در مورد وضعیت گورستان خاوران و تاریخچه‌ی آن و مبارزات و مقاومت‌های مادران و خانواده‌های خاوران و خواسته‌های ما با شما صحبت کردم و پرسش اصلی‌ام این بود که چرا در گزارش اخیر شما در دی ماه ۱۴۰۰ (ژانویه ۲۰۲۲)، حتی یک کلمه درباره گورستان خاوران و مادران و خانواده‌های خاوران ننوشته‌اید؟ در حالی‌که هنوز پیکیر و استخوان‌های عزیزان ما را به ما تحویل نداده‌اند و حقیقت را درباره آن جنایت‌ها نگفته‌اند و ما هنوز نمی‌دانیم چرا آن‌ها را مخفیانه کشتند؟ چرا پیکر عزیزان ما را مخفیانه در گورهای فردی و جمعی خاوران یا دیگر گورستان‌ها پنهان کرده‌اند؟ چرا خاوران و دیگر گورهای بی‌نام و نشان در سراسر ایران را مدام تخریب می‌کنند؟ چرا خانواده‌هایی که به دنبال کشف حقیقت و برقراری عدالت هستند را مداوم سرکوب می‌کنند و مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند؟و چرا این موضوع مهم در گزارش شما نیست؟ در حالی‌که این مساله‌ی روز و نقض آشکار و سیستماتیک حقوق بشر در ایران است. (این پرسش در نوار ضبط شده در جلسه عمومی نیست و بخشی از صحبت‌های خصوصی من با جاوید رحمان است که در اینجا آوردم).

در ابتدا می‌خواهم برای شرکت کنندگان در این برنامه که ممکن است از موضوع بی اطلاع باشند، توضیح کوتاهی در این باره بدهم و خودم را نیز معرفی کنم. من منصوره بهکیش[۶] یکی از خانواده‌های خاوران در ایران هستم. هفت نفر از خانواده‌ی من؛ یک خواهرم، چهار برادرم، همسر خواهرم و برادر همسر برادرم، در کشتارهای دهه ۶۰ توسط حکومت اسلامی ایران کشته شدند. آنها از گروه های سیاسی چپ بودند. در خرداد سال۱۳۶۰ دولت تصمیم گرفت که اعدام شدگان غیر مسلمان و دگراندیش از جمله فعالان سیاسی چپ را در فضایی منزوی به خاک بسپارد. حکومت از سال ۱۳۶۰ تا قتل عام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ بسیاری از فعالان سیاسی چپ و دگراندیش را کشتند و در گورهای فردی و جمعی خاوران دفن کردند. در طول چهل سال گذشته ما «مادران و خانواده های خاوران» هر هفته، دو هفته، هر ماه، دائماً به خاوران رفته و مبارزه کرده‌ایم و بارها نیز توسط نیروهای دولتی و امنیتی مورد حمله قرار گرفته، تهدید یا دستگیر شده و مدام مورد اذیت و آزار حکومت قرار گرفته‌ ایم، ولی سکوت نکرده ایم. در این مدت چهل سال هر سنگی در گورستان خاوران گذاشتیم یا گلی و نهالی به یاد عزیزان‌مان کاشتیم، آن را ویران کردند و خاوران مانند یک بیابان شده است. اما خانواده‌ها هم‌چنان پیگیر آنجا می‌روند و گل‌های زیادی می‌گذارند و باز نیروهای امنیتی گل‌ها را نابود می‌کنند.

در فاصله ۲۰ تا ۲۷ دی ۱۳۸۷، گورستان خاوران را با بولدوزر زیر و رو کردند و ما هنوز نمی‌دانیم که بقایای استخوان‌های عزیزان ما، به ویژه آن‌هایی که در گورهای جمعی دفن کرده بودند را برداشته اند یا نه. شهروندان فوت شده بهایی نیز در کنار گورستان خاوران به خاک سپرده شده‌اند. حکومت در این‌مدت بارها جامعه بهایی را تحت فشار قرار داد تا فوت شدگان خود را بر روی گورهای جمعی عزیزان ما در خاوران دفن کنند. اما آن‌ها با این موضوع موافق نیستند و اعتراض کردند. ما خانواده‌های خاوران نیز در این مورد به شدت اعتراض کرده‌ایم. سال گذشته بار دیگر نیروهای امنیتی با حفر ۱۰ گور بر روی گورهای جمعی خاوران، به شهروندان بهایی فشار آوردند که فوت شدگان خود را در این گورها دفن کنند. اما ما خانواده‌ها و جامعه بهایی اعتراض کردیم و توانستیم جلوی آن‌ها را بگیریم. یک ماه پیش نیز دیوار [۷]قدیمی خاوران با میله‌های بر روی آن و در اصلی خاوران را تخریب کردند و یک دیوار بتنی بلند مانند دیوار زندان به جای آن نصب و گورستان را کاملاً از دنیای بیرون جدا کردند.علاوه بر آن چندین دوربین پایه بلند مانند دوربین بزرگراه‌ها در داخل و خارج از خاوران و جلوی گورستان بهایی‌ها نصب کرده‌اند. ما می‌دانیم که قصد آن‌ها اعمال کنترل و فشار بیشتر برای ایجاد ارعاب و آزار، تهدید و سرکوب خانواده‌هاست تا بتوانند ما را ساکت کنند، اما خانواده‌های خاوران مدام مبارزه، مبارزه و مبارزه می‌کنند و حکومت نیز مدام خانواده‌ها را مورد اذیت و آزار و خشونت قرار می‌دهد، ولی مقاومت و مبارزه خانواده‌ها برای کشف حقیقت و دادخواهی هیچ‌گاه متوقف نشده است.

آقای جاوید رحمان از شما می‌خواهم، لطفا به گورستان خاوران توجه کنید، زیرا موضوع بسیار مهمی است و وضعیت بسیار بدی دارد. خاوران تنها گورستان در ایران نیست که این وضعیت را دارد. در سراسر ایران گورستان‌های بسیاری با همین وضعیت داریم. اما گورستان خاوران گورستان ویژه‌ای است، زیرا جنبشی قوی در آنجا متولد شده است. مادران و خانواده‌های خاوران برای حفاظت از خاوران و کشف حقیقت و دادخواهی سال‌هاست که با نیروهای دولتی و امنیتی سرکوب‌گر حکومت درگیر هستند و مبارزه می‌کنند. دولت هم خود می‌داند که جدا سازی گورستان خاوران از دیگر گورستان‌های عمومی اشتباه بزرگی بود، زیرا همین تبعیض آشکار و بی‌عدالتی دوباره باعث شد که بسیاری از مادران و خانواده های اعدام شدگان چپ طی چهل سال گذشته تا کنون در خاوران گرد هم بیایند و مبارزه کنند و ساکت نشوند. از شما می‌خواهم که لطفاً بیش از پیش به این موضوع توجه کنید و بیانیه‌ای اعتراضی بنویسید یا در گزارش بعدی خود در سپتامبر در مورد تخریب‌های مداوم گورستان خاوران و شرایط مادران و خانواده های خاوران بنویسید که با وجود آزارها، شکنجه ها و سرکوب‌های مداوم حکومت، سکوت نکرده‌اند و در معرض خطر هستند.

نکته مهم دیگری که می‌خواهم به شما بگویم در مورد وضعیت زندانیان سیاسی در ایران است که وضعیت بسیار بد و خطرناکی دارند و بسیاری از آن‌ها در معرض خطر جدی هستند. به عنوان مثال رضا شهابی یک کارگر است. او یک راننده اتوبوس بود که اخراج شد و از فعالان حقوق کارگری است. در حال حاضر او در زندان و در اعتصاب غذا است. بسیاری از زحمتکشان به ویژه معلمان سال‌هاست که برای احقاق حقوق خود مبارزه می‌کنند و تعداد زیادی از آن‌ها در زندان‌های سراسر ایران زندانی هستند و وضعیت بسیار بدی دارند. از شما می‌خواهم که توجه بیشتری به آن‌ها داشته باشید و جمهوری اسلامی ایران را وادار کنید که همه آن‌ها را آزاد و خشونت را متوقف کند. امیدوارم ما بتوانیم به این وضعیت فاجعه پایان دهیم. از شما بسیار متشکرم.

جاوید رحمان: اگر به آخرین گزارش من نگاه کنید، من خواستار تحقیق مستقل درباره کشتار ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) و ناپدید شدگی قهری شده‌ام. من در این سخنرانی به تحقیق مستقل اشاره کرده و این موضوع را مد نظر قرار داده ام. در حال حاضر کاری که می‌توان کرد این است که کارزارهای بیشتری انجام دهیم. ما می‌توانیم از دولت‌هایی که هر کدام در آن زندگی می‌کنیم، بخواهیم که به ایران فشار بیاورند تا تحقیقاتی انجام شود که در سال ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) چه اتفاقی افتاده است. دوره‌ای که هزاران نفر به شکل فراقضایی اعدام و به شکل قهری ناپدید شده‌اند. بنابراین یک تحقیق برای افرادی مانند شما که عزیزان‌تان را از دست داده‌اید باید انجام شود، زیرا هیچ پایانی برای درد و رنج کسانی مانند شما وجود ندارد. به همین دلیل است که من در مکاتبات و گفت‌وگوها برای این موارد تلاش می کنم. من به دنبال پاسخ‌گویی بی‌عدالتی‌های تاریخی هستم، زیرا این جنایت‌ها نیاز به عدالت دارند و تا زمانی که ما ندانیم دقیقا چه اتفاقی افتاده است، موضوع بسته نمی‌شود. تا زمانی‌‌ که افرادی که این جنایت‌ها را مرتکب شده‌اند،‌ محاکمه نشوند و عدالت اجرا نشود،‌ موضوع هم‌چنان باز خواهد بود. این اولین نکته‌ی من بود.

مورد دوم این‌که، من در بسیاری از تماس‌ها و مکاتبه‌هایی که با دولت‌ داشتم، به عنوان مثال در مورد این گورستان، نگرانی‌های خودم را ذکر کردم که شواهد را عامدانه از بین می برند. قبلاً نیز به آن اشاره کردم و من به دنبال اطلاعات و شواهد بیشتری هستم. بنابراین من می توانم مستقیماً به مقامات ایران فشار بیاورم تا نابودی این شواهد را متوقف کنند، هم‌چنین می‌توانم با دولت‌های دیگر صحبت کنم و بگویم که آن‌ها نیز به ایران فشار بیاورند تا از نابودی شواهد دست بردارند. زیرا ما در حال تحقیق و بررسی هستیم که دقیقاً چه اتفاقی افتاده است. ولی همان‌طور که می دانید آنجا افرادی با مناصب سیاسی بالا در قدرت هستند و اتهامات بسیار جدی مبنی بر صدور دستور قتل غیرقانونی، قتل فراقضایی افراد در دهه‌ی ۱۳۶۰ (۱۹۸۰)، و به ویژه در مورد کشتار ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) دارند.

بنابراین موضوع هنوز برای ما بسیار با اهمیت است و لطفا مطمئن باشید که ما از آن آگاه هستیم، اما فکر می‌کنم ما در همکاری با جامعه بین‌المللی باید به ایران فشار بیاوریم که در موارد گذشته و حال درباره کشتن، ناپدید کردن و نقض حقوق افراد توضیح دهند و کسانی که این جنایت‌ها را مرتکب شده‌اند باید پاسخ‌گو باشند.

منصوره: بله متشکرم، اما همان‌طور که در بالا گفتم می‌خواهم روی مساله‌ی مهم دیگری تأکید کنم. اینکه مساله گورستان خاوران فقط مربوط به قتل‌عام شدگان سال ۱۳۶۷ نیست، جمهوری اسلامی ایران عزیزان ما را از سال۱۳۶۰ مخفیانه کشته و در خاوران دفن کرده است، بدون این‌که پیکر آن‌ها را به خانواده‌ها تحویل بدهد.

ولی،‌ قتل عام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ یک مساله ویژه است، به خاطر این‌که تمام آن زندانیان پیش از آن به حبس محکوم شده و در حال گذراندن دوران محکومیت خود بودند. بلافاصله پس از پایان جنگ ایران و عراق و پذیرش قطع نامه ۵۹۸ در ۲۷ تیر ۱۳۶۷، بر اساس فرمان خمینی (فتوا) درهای زندان‌ها را بستند، تمام ملاقات‌ها را قطع کردند و در کمتر از دو ماه تمام زندانیان سیاسی که بر عقید‌ه‌ی خود ایستادند را پشت درهای بسته، بدون این‌که به زندانیان و خانواده‌ها اطلاع دهند، مخفیانه قتل عام کردند و در گورستان خاوران و دیگر گورهای بی‌نام و نشان در سراسر ایران، مخفیانه به خاک سپردند. بدون این‌که پیکر آن‌ها را به خانواده‌ها تحویل دهند. چهل سال است که ما خانواده‌ها مدام از حکومت می پرسیم چرا آن‌ها را کشتند؟ کجا آن‌ها را دفن کردند؟ چطور آن‌ها را کشتند؟ حمید نوری در دادگاه استکهلم به همین خاطر و به دلیل مشارکت در کشتار زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) بازداشت و محاکمه شد. خانواده‌های خاوران در داخل و در خارج دوباره اعتراض کردیم. این نامه اعتراضی که به شما تحویل دادم، توسط ما جمعی از خانواده‌های دادخواه خاوران در خارج از کشور به نام «دادخواهان خاوران» انجام شده است. ما مصرانه در جستجوی حقیقت و عدالت هستیم.

جاوید رحمان: من با شما موافقم، آنچه من می‌گویم این است که باید به‌طور جمعی و فردی جامعه بین المللی از جمله دولت‌‌های خود را تحت فشار قرار دهیم تا جمهوری اسلامی ایران را وادار به انجام تحقیقات مستقل در این زمینه کنند تا مساله خاوران بررسی شود. اما در غیاب آن من از مقامات ایرانی می‌خواهم که تخریب و دستکاری شواهد را متوقف کنند. ما باید با ایرلندی‌ها، با انگلیسی‌ها، با ایرانی‌ها صحبت کنیم تا بتوانیم از نابودی مدارک جلوگیری کنیم. زیرا ما می‌خواهیم بدانیم که چه اتفاقی افتاده است؟ چه افرادی در سال ۱۳۷۶ (۱۹۸۸) به‌طور غیر قانونی و غیر قضایی کشته شدند. هر یک از ما باید به هر طریقی که می‌توانیم به دولت ایران فشار بیاوریم تا از تخریب مدارک دست بردارند و افراد مرتکب {این جنایت ها} پاسخ‌گو شوند.

منصوره: ما خانواده‌ها از شما انتظار داریم که هر اقدامی می‌توانید بیش از پیش انجام دهید، زیرا این مساله بسیار مهم است. تمام عزیزان ما ناپدید شده‌اند و بسیاری از خانواده‌ها درگیر این موضوع هستند و در حال حاضر در ایران در وضعیت بسیار خطرناکی قرار دارند و ما بسیار نگران آن‌ها هستیم.

جاوید رحمان: من هم نگرانی زیادی دارم، می‌توانم به شما اطمینان دهم که اگر به من اجازه سفر به ایران را بدهند، قطعاً اولین موضوع تحقیقاتم این مساله خواهد بود، اما منتظرم که مقامات ایرانی اجازه دهند و امکان سفر به ایران را داشته باشم. امیدوارم.

منصوره: خیلی متشکرم

منبع: اخبار روز

۱۶ تیر ۱۴۰۱

نظرات بسته است